چرا حرم امام جواد دو گنبد دارد؟
حرم امام جواد علیه دو گنبد دارد. اکنون از هر یک از درهای بارگاه این حرم که وارد شوید، معماری ایرانی اسلامی چشمنوازی میکند.
اگربه زیارت حرم های کاظمین رفته باشید و یا حتی عکس این حرم های مقدس را دیده باشید احتمالا می پرسید چرا حرم امام جواد دو گنبد دارد؟ پاسخ این سوال به را در ادامه بخوانید.
کاظمین کجاست؟
کاظِمَیْن (به عربی الکاظمیة) منطقهای در شمال بغداد و غرب رودخانه دجله در کشور عراق است که بهخاطر وجود مرقد مطهر امام کاظم و امام جواد از اماکن مقدس شیعیان جهان به شمار میآید. اهمیت این منطقه برای شیعیان سبب شده است که برخی آن را شهری مستقل به حساب آورند. کاظمین میزبان زائرانی است که از سرتاسر جهان به عشق زیارت دو امام معصوم به این مکان می آیند.
چون پیکر مطهر دو امام معصوم امام کاظم و امام جواد در آنجا دفن است. برای امام هفتم و امام نهم دو گنبد نصب شده است. از این رو به آنجا کاظمین و جوادین نیز میگویند. هر یک از دو گنبد طلای حرم کاظمین بر روی محل دفن یکی از دو امام هفتم و نهم شیعیان قرار گرفته است.
تاریخچه کاظمین بغداد
اگر بازارهای قدیمی و سنتی کاظمین را قلم بگیریم، کاظمین در ردیف محلات متوسط به بالای بغداد قرار میگیرد. این محله در غرب رود دجله و شمال شهر بغداد واقع شده و، چون بارگاه امام موسی کاظم و امام محمد تقی معروف به محمد جواد آنجاست، به کاظمین یا کاظمیه معروف شده است. طغیان رودخانه دجله دست کم دو بار خسارت جدی به حرمین جوادین زده و خرابیهای زیادی در کاظمین به بار آورده است.
حمله لشکریان مغول به بغداد در قرن ششم شمسی هم به غارت و آتش زدن حرمین جوادین ختم شد در حالی که پیشتر وعده داده بودند، اماکن مقدس شیعه از غارت و تخریب در امان هستند.
پس از هر یک از این خرابی ها، شاهان حکومتهای وقت و دوستدار ائمه شیعه برای بازسازی بارگاه دست بکار شدند.
ساخت و ساز حرم های کاظمین در تاریخ
گرچه پایه گذار حرم کاظمین خلفای عباسی بودند، اما پس آتش سوزی بزرگی که در آن رخ داد، سلجوقیان و در دوره بعد حکومت آل بویه ساخت و سازهایی کردند، اما طغیان مجدد دجله در قرن هشتم همه چیز را به هم ریخت تا اینکه صفویان روی کار آمدند.
بزرگترین توسعه و بازسازی در کاظمین در قرن نهم در دوره صفویه انجام شد؛ جایی که شاه اسماعیل صفوی با تخریب همه بناهای حرم، بارگاهی زیبا و باشکوه با رواق، صحن، حرم و دو گنبد جدید کاشی کاری شده ساخت. حرم کنونی یادگار آن دوران و البته تجهیز و توسعه دوره قاجار است.
دولت صفوی در تمام مدت حاکمیت خود حتی در دورانی که عراق در تسلط آنان نبود، نقش مهمی در اصلاح و بازسازی عتبات داشت به طوری که بنای اصلی و امروزی بیشتر اماکن مقدس در چهار شهر سامراء، کاظمین، کربلا و نجف در عصر صفوی ایجاد شد و در نتیجه آن، معماری عراق عرب از سبک معماری ایرانی تاثیر زیادی گرفت.
اکنون از هر یک از درهای بارگاه امامین جوادین که وارد حرم شوی، معماری زیبای ایرانی – اسلامی چشم نوازی میکند؛ از کاشیکاریهای معرق نفیس تا آینهکاریهای بدیع و ایوانهای زیبا که این حرم مطهر را به موزه نمادهای هنر معماری ایرانی- اسلامی تبدیل کرده است.
معماری ایرانی اسلامی در حرم مطهر امامین جوادین
تلاش ستاد بازسازی عتبات عالیات البته این بوده که طراحی صحنها با بنای تاریخی حرم همگون و مکمل معماری اصیل ایرانی و اسلامی باشد. با توجه به نزدیکی دجله به حرم، آب زیرسطحی در شهر کاظمین، مانند کربلا و سامرا بالاست و در عمق سه متری زمین میتوان به آب رسید.
دانشمندان ایرانی مدفون در کاظمین
حرم کاظمین در کنار هنر جذاب و نوازشگر ایرانی- اسلامی، شخصیتهای ایرانی معروفی را هم در خود جای داده است؛ دانشمندان و فقیههایی که ذوب در ولایت و امامت بوده و آرزویشان آرام گرفتن در جوار ایشان بوده است.
خواجه نصیرالدین طوسی، شاعر، فیلسوف، فقیه، ستارهشناس، ریاضیدان، پزشک و معمار بزرگ ایرانی قرن هفتم قمری از جمله آنهاست. پیکر او در پایین پای دو امام به خاک سپرده شده و بنابر وصیتش بر روی سنگ مزارش این آیه قرآن از سوره کهف را نگاشته اند: «وَ کَلْبُهُمْ باسِطٌ ذِراعَیْهِ بِالْوَصید» (و سگشان (به حالت پاسبانی) دو دست خویش بر درگاه (غار) گشاده بود.)
دیگر بزرگمرد ایرانی مدفون در کاظمین، شیخ کلینی صاحب کتاب الکافی (یکی از کتب اربعه) و مشهورترین فقیه و محدث شیعه است.
کتیبه قرآنی تاریخی در دیوار حرم
یکی از شاهکارهای هنری عصر صفوی، کتیبه قرآنی کمنظیری است که روی دیوار اطراف ضریح حرم قرار دارد و بالاتر از این کاشیکاری، یک آئینهکاری منحصر به فرد هم نگاهها را میرباید.
اگرچه عرض ارادتِ دیرینه تاریخی ایرانیان به حرم امامین جوادین در زمان رژیم بعث متوقف شد، اما با سرنگونی دیکتاتوری عراق، دوباره امکان تشرف زائران مهیا و بازسازی و مرمت و توسعه حرم آغاز شد.
بازسازی مسجد صفویه و مکان های دیگر
مسجد تاریخی صفویه در زمان رژیم بعث و قبل از مرمت و بازسازی به انباری تبدیل شده بود که با تلاش مهندسان و هنرمندان ایرانی مرمت شد. همچنین برای رفع خطر رطوبت، یک هزار و ۱۰۰ متر کانال به ارتفاع یک متر و عرض ۸۰ سانتیمتر ایجاد و حدود ۲۲۰ متر نیز آجرچینی انجام شد.
برای مرمت و بازسازی مسجد صفویه از بهترین سنگهای ایرانی یعنی پرتقالی استفاده شد و دیوارها و کف نیز با مرمر کرمیرنگ ترمیم شد. همچنین برای تردد راحت زائران از مسجد صفویه به حرم امامین جوادین درهای مختلفی پیشبینی و نصب شد، به طوری که سه در برای قسمت شرقی، سه در برای قسمت غربی و سه ورودی از صحن امام محمد باقر و شش ورودی به خود رواق ایجاد شد.
در این سالها حدود ششهزار مترمربع سنگ کف و پله در صحن امام علی حرم امامین جوادین کار شده است. قسمتی از حرم به نام مسجد امام رضا نیز سنگکاری و آینهکاری شد. پس از آن دیوار و کف ایوانها که تخریب شده بود، ترمیم و بازسازی شد.
ایوان بابالمراد که در دوره ناصرالدین شاه قاجار بازسازیهایی در آن صورت گرفته بود، دوباره طلاکاری شد. ورودی ایوان قریش نیز آینهکاری و از نو مقرنسکاری و درنهایت کل ایوان طلاکاری شد.
قبرستان وادیالسلام (نجف)
قبرستان وادیالسلام قبرستانی بزرگ و تاریخی در شهر نجف عراق که به سبب وجود احادیثی درباره فضیلت آن، برای شیعیان اهمیت مذهبی دارد. بنابر برخی روایات، این قبرستان، محل رجعت بعضی از پیامبران و صالحان است و بنابر برخی دیگر هر مؤمنی در هر جای دنیا که وفات کند، روح او به این مکان خواهد آمد. قرار گرفتن وادی السلام در شهر نجف، که مرقد امام اول شیعیان، امام علی(ع) در آن قرار دارد، بر اهمیت آن افزوده است. زائران عتبات عالیات عراق، این قبرستان را نیز زیارت میکنند. مقبرههای منسوب به هود و صالح از پیامبران پیشین و مقامهایی با نام برخی از امامان شیعه در این قبرستان وجود دارد.
دلیل نامگذاری
کلمه «وادی» در عربی به معنای سیلگاه و جایی است میان دو کوه و آبراهی که سیلاب در آن جاری میشود و اندک اندک در زمین فرو میرود. در فارسی، این کلمه را برای بیابان و صحرا به کار میبرند و کلمه «السلام» نزد مسلمانان از نامهای خدا و در عربی از جمله به معنای سلامت از آسیب و آفات ظاهری و باطنی است.
کلینی روایتی درباره این قبرستان از امام علی(ع) نقل کرده که در آن، از کلمه «وادی السلام» برای اشاره به آن استفاده شده است.
برخی منابع درباره سبب نامگذاری قبرستان وادی السلام برآنند که این نام را پیامبر اسلام(ص) و بلکه جبرئیل بر آن نهاده به این معنا که مدفون در این قبرستان از محاسبه و عذاب عالم برزخ معاف و در سلامت است.
جز کلمه «وادی السلام» در برخی روایات با عبارت «ظَهر الکوفَه؛ پشت کوفه» به این قبرستان اشاره شده؛ مانند روایتی که مجلسی دوم از عیاشی نقل کرده: امیر مومنان(ع) فرمود: نخستین جایی [در زمین] که خدا را در آن عبادت کردند، پشت کوفه بود؛ وقتی که خداوند فرشتگان را امر به سجده بر آدم کرد، آنان در پشت کوفه سجده کردند.»
موقعیت جغرافیایی و پیشینه تاریخی
وادی السلام در شهر نجف کشور عراق واقع است و از جنوب به مرقد امام علی(ع) و خیابان موسوم به علی بن ابی طالب و از شرق به جاده نجف – کربلا و از شمال به منطقه حی المهندسین و از سمت غرب به دریاچه «بحر النجف» میرسد.
بنابر روایات دینی پیشینه این قبرستان به پیش از اسلام میرسد؛ اما روایات تاریخی چندانی از وضعیت قبرستان در پیش از اسلام در دست نیست. با این حال، به نظر میرسد که این مکان از قدیم محل دفن مردگان بوده است. روایات دینی، تاریخ این مکان را تا زمان سجده فرشتگان بر آدم پیش بردهاند؛ چنان که در روایتی منسوب به امام علی(ع)، وقتی خداوند فرشتگان را به سجده بر آدم(ع) امر کرد، آنان در همین مکان بر زمین سجده کردند.
بنابر برخی روایات دینی دیگر، چند تن از پیامبران(ع) در وادی السلام دفن شدهاند. به روایت مجلسی از عیاشی، این مکان، نمازگاه حضرت آدم(ع) و پیامبران پس از او بوده است.
اهمیت و فضیلت
از مهمترین وجوه اهمیت این قبرستان، همجواری آن با حرم امام علی(ع) است. در منابع شیعه از قبرستان وادی السلام بسیار سخن آمده و فضائل دیگری برای آن برشمرده شده است. برخی از این روایات عبارتند از:
در تفسیر عیاشی روایتی نقل شده است که بنابر آن، پیامبر(ص) در شبِ معراج همراه جبرئیل به کوفه و وادی السلام رفته و در آنجا نماز گزارده است. بنابر این نقل، وادی السلام نمازگاه حضرت آدم و پیامبران بوده است.
کلینی روایتی را از امام علی(ع) در مورد این قبرستان نقل کرده است. در این روایت، امام علی(ع) همراه یکی از اصحاب خویش، به وادی السلام میرود و در آنجا میفرماید: «… مَا مِنْ مُؤْمِنٍ یمُوتُ فِی بُقْعَةٍ مِنْ بِقَاعِ الْأَرْضِ إِلَّا قِیلَ لِرُوحِهِ الْحَقِی بِوَادِی السَّلَامِ وَ إِنَّهَا لَبُقْعَةٌ مِنْ جَنَّةِ عَدْنٍ؛ هیچ مومنی در جایی از زمین نمیرد مگر آن که به روح او فرمان دهند که به وادی السلام آید. اینجا، نقطهای از بهشت است.»
همچنین روایت است که این مکان، نخستین جایی در زمین بوده که خدا را در آن عبادت کردهاند.
روایاتی نیز از امام علی(ع) درباره علاقه آن حضرت به شهر نجف و وادی السلام و دفن در این شهر و قبرستان نقل شده است؛ مانند روایتی که آن حضرت از خدا خواسته است مدفن او را در این شهر قرار دهد.
بناهای داخل قبرستان
جدا از قبوری که در این قبرستان بزرگ موجود است، اماکنی نیز در آن ساختهاند که همواره در کانون توجه زائران شیعه قرار داشته است. همچنین بر فراز برخی قبور بزرگان، بناهایی ساخته شده که ارزش مذهبی، تاریخی و هنری دارند از جمله:
مقبره هود و صالح
بنابر برخی روایات مرقد دو پیامبر آسمانی، هود و صالح نیز در این قبرستان واقع است. در وادی السلام دو مقبره منسوب به این دو پیامبر است. بر این دو مقبره ابتدا به کوشش علامه بحرالعلوم گنبد و بنایی از گچ و سنگ ساخته شد و در ۱۳۳۷ ق. بنای آن به همت یکی از نیکوکاران ایرانی تجدید و گنبد آن نیز کاشی کاری شد.
مقامهای امام زمان(عج)، امام صادق(ع) و امام سجاد(ع)
در بخش شمالی وادی السلام جایی موسوم به مقام امام زمان(عج) و امام صادق(ع) وجود دارد. در آنجا ساختمانی نسبتاً قدیمی با دو تابلو و گنبدی به رنگ آبی قرار دارد که مکان نماز آن دو امام را مشخص میکند. در داخل ساختمان چاهی است معروف به «بئر امام مهدی(عج)» و اطراف آن را چند قبر فرا گرفته است.
بنای این ساختمان به کوشش علامه بحرالعلوم برپا شده است. این بنا تا ۱۳۱۰ ق باقی بود که در آن سال فردی به نام سیدمحمد خان آن را تجدید بنا کرد و اکنون به همان صورت باقی است. او هم چنین گنبدی با کاشیهای آبی رنگ بر این مقام احداث کرد.
در داخل بنا، سنگی وجود دارد که زیارت حضرت حجّت بر آن حک شده است. تاریخ کتابت این سنگ ۱۲۰۰ ق است. از امام صادق(ع) نقل شده:
«هرکس حرم جدم را زیارت کرد، دو رکعت نماز بخواند و دوباره دو رکعت نماز دیگر و آنگاه دو رکعت دیگر بخواند. اولین آن بر در محل حرم امام علی(ع) و دومین در محل راس الحسین و سومین در محل منبر حضرت مهدی(عج).»
در دوران صفویه، بنایی در این مکان ساختند که تاکنون پابرجاست. در پایان حکومت عثمانیها، این بنا تعمیر شد و در محراب آن سنگ زیبایی قرار گرفت که حروف مقطعه روی آن نقش بسته است. البته معنای آن برای کسی روشن نیست.
مشاهیر مدفون در قبرستان
بسیاری از مشاهیر دینی، سیاسی و اجتماعی شیعه به وصیت خود یا به خواست نزدیکانشان، در این قبرستان دفن شدهاند که به ظاهر، انگیزه آنان بیشتر همجواری با مرقد امام اول شیعیان بوده است. برخی از مشاهیر شیعه مدفون در این قبرستان عبارتند از:
- سید جمالالدین گلپایگانی
- سید محمدباقر صدر
- سید جمالالدین اَفجِهای
- سید علی قاضی طباطبایی
- رئیسعلی دلواری
- محمدحسین کاشف الغطاء
- محمدرضا تنکابنی
- سید محمدباقر حکیم
قبر آدم و حوا کجاست؟ اطلاعاتی که تا به حال نمی دانستید!
قبر آدم و حوا کجاست؟
درباره محل قبر آدم و حوا نقل های مختلفی وجود دارد اما از همه ی آن ها می توان به این نتیجه رسید که احتمالا قبر حضرت آدم در نجف بوده و هم اکنون یکی از مکان های دیدنی نجف به حساب می آید. این مساله در زیارت هایی که از امامان به جا مانده نیز ذکر شده است. قبر حضرت آدم و حوا درست مانند زندگی آن ها پر از رمز و راز است و داستان جالبی دارد. با ما همراه باشید.
بنا بر روایات گفته شده حضرت آدم بیشتر عمر خود را در کوفه گذرانده و در اواخر زندگی خود به شهر مکه رفته و مشغول ساختن کعبه شده است. پس از مدتی در مکه از دنیا رفته و پیکر ایشان توسط فرزندش «شیث» که به عنوان وصی بعد از پدر انتخاب شده بود، در مکه به خاک سپرده شد.
همانطور که می دانید حضرت نوح نیز یکی دیگر از پیامبران الهی است؛ که قوم او پس از هدایت به فرمان خداوند، کشتی ساخته و حضرت نوح به همراه سایر هدایت یافتگان و گونه های جانوری سوار بر کشتی شدند و توانستند از طوفان عظیم، نجات یابند و به منطقه دیگری مهاجرت کنند.
قبر حضرت آدم در کدام کشور است؟ توضیحاتی بر اساس روایات
برخی از روایات به جا مانده از امامان، به این مساله اشاره دارند که قبر حضرت آدم در نجف اشرف واقع شده است. در ادامه به ذکر تعدادی از آن ها می پردازیم.
نقل از امام صادق (ع):
«خداوند تعالی به نوح (ع) در حالی که درون کشتی قرار داشت، وحی کرد که یک هفته پیرامون کعبه طواف کند و او چنین کرد، سپس وارد آب شد؛ در حالی که آب تا زانوهایش را فرا گرفته بود، آنگاه تابوتی را از آب بیرون آورد که در آن استخوان های آدم (ع) بود و تابوت را به داخل کشتی منتقل ساخت و بارها به دور کعبه طواف نمود، آنگاه به باب کوفه و وسط مسجد آن رسید و گروهی که با نوح بودند پراکنده شدند، سپس تابوت را در محلی به نام غری دفن نمود.»
به این ترتیب، قبر آدم و حوا نجف تشخیص داده شده است. اگر چه که بسیاری از افراد مانند جغرافی دان مسلمان محمد ادریسی بر اساس مشاهدات عینی گفته بوده است که قبر حضرت حوا جده واقع شده است که این موضوع خیلی عمومی نیست.
نقل از امام باقر (ع):
«ما بین رکن و مقام، انباشته از قبور پیامبران الهی است و قبر حضرت آدم نیز در همان محل است».
در رابطه با قبر حوا (ع)، سید بن طاووس نقل می کند:
«در صحف ادریس (ع) آمده که آدم (ع) ده روز به مرض تب بیمار بود و وفات او در روز جمعه یازدهم محرم اتفاق افتاد و او را در غاری در کوه ابوقبیس دفن کرده و او را رو به قبله قرار دادند و عمر او از زمان تولد تا هنگام وفات نهصد و سی سال بود. حوا (ع) فقط یک سال بعد از او زنده بود، سپس پانزده روز بیماری کشید و آن گاه وفات یافت و او را در کنار آدم دفن کردند».
از این روایات گفته شده می توان دریافت که قبر آدم و حوا ابتدا در مکه قرار داشته و سپس از آنجا به نجف برده شده است. در مورد قبر حضرت حوا نیز عده ای معتقدند که ایشان در جده عربستان به خاک سپرده شدند و به همین دلیل به این منطقه جده می گویند چرا که جده به معنی مادر بزرگ می باشد.
طول قبر حضرت آدم
مطمئنا قبر آدم و حوا که در هزاران سال پیش می زیسته اند با اندازه و شکل آرامگاه های امروزی کاملا متفاوت است. اندازه قبر حضرت آدم و حوا متناسب با قد آن ها ساخته شده است. شاید از دور و نزدیک صحبت های بسیار زیادی راجع به این موضوع شنیده باشید و برای شما هم این سوال پیش آمده باشد که پس قبر حضرت حوا چند متر است؟ گاتیر، جغرافی دان فرانسوی، طول آرامگاه آدم و حوا را در کل ۱۳۰ متر تخمین زده است. اما، حدس میزنند که حضرت حوا حدود ۸ فوت معادل با ۲ متر و نیم بوده است. در حالی که، قبر حضرت آدم (ع) به طول ۷۰ قدم است. بنابر اسناد موجود قد حضرت آدم حدودا ۳۰ متر بوده است.
احتمالات محل قبر آدم و حوا
از آنجایی که از آدم و حوا به عنوان اولین انسان هایی که آفریده شده اند یاد می کنیم، بنابراین زندگی و وفات و حتی نحوه احداث مقبره آدم و حوا به سالیان بسیار دور برمی گردد. به همین دلیل در مورد محل دفن آنها و حتی طول قبر آدم و حوا ابهاماتی وجود دارد. احتمالات ممکن، عبارت اند از:
- قبر حضرت آدم در محله منی در اطراف مکه واقع شده است.
- حضرت آدم دقیقا روی همان کوهی که موقع رانده شدن آن ها از بهشت، فرود آمد، دفن شده است.
- قبر آدم و حوا در مکه در کوه ابوقبیس، قرار دارد. در واقع حضرت حوا در کنار آدم به خاک سپرده شده است.
- حضرت نوح، پیکر حضرت آدم و حوا را با خود به کشتی برد و سپس در بیت المقدس به خاک سپرد.
- برخی معتقدند که حضرت حوا در شهر جده عربستان بوده و این شهر به همین دلیل جده نامیده می شود، چون جده به معنی مادر بزرگ است.
می توان گفت که به همین دلایل است که بازدید از قبر حوا و آدم تا این حد جالب و جذاب است که باعث می شود در تاریخی گویا سفر کنیم و بخواهیم که در مورد نحوه زندگی اولین انسانی که پا بر زمین گذاشت بدانیم.
سنگ قبر آدم و حوا
آنچه از دیده ها و شنیده ها مشخص است، در ابتدا، قبر آدم و قبر حضرت حوا در کنار هم قرار گرفته بوده است. اما، طبق اتفاق تاریخی که در بالا به آن اشاره شد، جابجایی صورت گرفته است. آنچه امروز از مزار آدم و حوا باقی مانده است، به صورت تابوتی بزرگ است که روی آن پوشانده شده است.
طی سال های مختلف عکس های متفاوتی از قبر حواء و آدم گرفته شده است که معروف ترین آنها عکسی است که در کتاب «قبر حوا، داستان زیارت به حجاز» توسط نواب سلطان جهان بیگم در کلکته در سال ۱۹۱۳ میلادی به ثبت رسیده است. البته، تصاویر دیگری توسط افراد مختلف نیز به ثبت رسیده است که قدیمی ترین آن ها متعلق به سال ۱۹۰۳ میلادی است.
دیدنی های نزدیک
قبر آدم و حوا و حضرت نوح یکی از مکان های دیدنی در نجف به حساب می آید که در نزدیکی حرم امام علی (ع) واقع شده اند. از جمله مکان های نزدیک به این آرامگاه می توان به قبرستان وادی السلام و بازار نجف اشرف اشاره کرد.
هتل های نزدیک
اگر در سفرهای زیارتی مانند نجف بتوانید، یک هتل خوب در نزدیکی حرم، مکان های زیارتی و سایر جاذبه ها مانند بازارها پیدا کنید، یک مزیت برای شما به حساب می آید. هتل هایی همچون هتل ارض القداح نجف و هتل المقام نجف در نزدیکی حرم و قبر آدم و حوا قرار دارند. برای رزرو هتل های نجف با مناسب ترین قیمت ها می توانید به ما اعتماد کنید.