مهم ترين آداب زيارت امام‌حسین عليه السلام

در احاديث اهل بيت عليهم السلام ، ره نمودهايى در باره آداب زيارت امام حسين عليه السلام آمده كه توجّه به آنها ، موجب بهره گيرى بيشتر از بركات زيارت ايشان مى گردد و بى توجّهى به آنها، از بهره زائر می‌کاهد. از اين رو ، مى توان گفت كه اختلاف روايات ، در تبيين ميزان ثواب و بركات زيارت آن امام عليه السلام ، ناظر به امورى از قبيل مراتب زائران در رعايت آداب زيارت است .

به طور كلّى، آداب زيارت امام‌حسین عليه السلام ، به دو دسته تقسيم مى شود : آداب باطنى و آداب ظاهرى ، كه در اين جا به مهم ترين آنها ، اشاره مى كنيم :

آداب باطنى زيارت

اين دسته از آداب ، در حقيقت ، روح ، مغز و باطنِ زيارت است كه بدون آن ، چه بسا زائر از زيارت ، بهره اى نداشته باشد . اين آداب ، عبارت اند از :

۱ . معرفت

در شمارى از روايات ، بهره گيرى از بركات زيارت امام حسين عليه السلام ، مشروط به شناخت حقّ ايشان شده است . اين شرط ، در حقيقت ، زيارت را در جهت هدف اصلى آن ـ كه جهل زدايى است ـ ، قرار مى دهد. بنا بر اين ، نخستين ادبى كه زائر امام حسين عليه السلام بايد به آن توجّه داشته باشد ، اين است كه بفهمد: حقّ آن امام، چيست؟ چرا شهيد شد؟ و براى اقامه حقّ او ، چه وظيفه اى دارد؟

يافتن پاسخ اين پرسش ها ، به زنده نگه داشتن فرهنگ عاشورا و نهضت حسينى در جامعه ، كمك مى كند و زائر حقيقى را در جهت اهداف بلند اين نهضت ، قرار مى دهد و بدين سان ، هر چه معرفت زائر بيشتر باشد ، بهره گيرى وى از بركات زيارت ، افزون تر خواهد بود .

۲ . اخلاص

اخلاص، پس از معرفت، اساسى ترين شرط بهره گيرى از هر عبادت و از جمله زيارت است و مراتبى دارد كه به ميزان آن، زائر از بركات بى شمار زيارت ، برخوردار مى گردد.

۳ . حضور قلب و تسليم

حقيقت زيارت ، جز با داشتن حضور قلب در محضر امام ، تحقّق نمى يابد . همچنين با پديد آمدن اين احساس در زائر ، ادبِ ديگرى كه خشوع (يعنى اطاعت و تسليم) است ، براى وى حاصل می‌گردد.

۴ . اشتياق

يكى از آداب زيارات امام عليه السلام ، شوق است . اين ادب ، ريشه در محبّت و معرفت زائر دارد . هر چه معرفت انسان نسبت به سيّد الشهدا عليه السلام بيشتر شود، محبّت به او افزون تر مى گردد و اشتياق بيشترى به زيارت او پيدا مى كند و بدين سان ، بر پايه رواياتى كه در اين بخش آمده، كسانى كه با اشتياق بيشترى به زيارت امام حسين عليه السلام بروند ، در صف اصحاب او قرار مى گيرند و در قيامت ، زير پرچم ايشان خواهند بود و در بهشت نيز با او همنشين هستند.

۵ . حزن

در شمارى از روايات ، تأكيد شده كه زائر امام حسين عليه السلام ، بايد با قلبى اندوهناك و چهره اى ژوليده و غبارآلود ـ كه نشانه افراد مصيبت زده است ـ ، او را زيارت كند. اين ادب ، در حقيقت ، حاصل معرفت و محبّت است . كسى كه امام را مى شناسد و نسبت به او احساس محبّت مى كند ، طبعا هنگامى كه به ديدار او مى رود و صحنه شهادت او را در نظر مجسّم مى كند ، در هاله اى از غم ، فرو مى رود و آثار اندوه بر چهره اش پديدار مى گردد .

آداب ظاهرى زيارت امام‌حسین

اهمّيت اين آداب ، هر چند به اندازه اهمّيت آداب باطنى نيست ؛ ليكن رعايت آنها زمينه ساز تحقّق شمارى از آداب باطنى و كمال بهره بردارى از بركات آنهاست . مهم ترينِ اين آداب ، از اين قرار است :

۱ . غسل

غسل زيارت ، نه تنها ظاهرِ زائر را پاك مى كند ؛ بلكه پاكى از گناهان و طهارت معنوى را نيز به همراه دارد .

۲ . پوشيدن پاكيزه ترين لباس

در برخى از روايات، توصيه می‌شود كه زائر، پس از غسل ، لباس پاكى بر تن نمايد. سپس عازم زيارت شود ؛ليكن برخى ديگر ، پوشيدن پاكيزه ترين لباس را توصيه كرده اند . ترديدى نيست كه فرد براى حضور در محضر امام عليه السلام ، بايد پاكيزه ترين لباس خود را بپوشد .

۳ . استفاده نكردن از بوى خوش و زينت

هيئت ظاهرى زائر ، بايد متناسب حضور بر سرِ مزار شهدا باشد . لذا ادب حضور، ايجاب می‌کند كه نه تنها زائر ، خود را زينت نمی‌کند؛ بلكه توصيه شده با چهره اى ژوليده و غمبار ، وارد حرم شريف امام‌حسین عليه السلام می‌شود.

۴ . سكوت

در حديثى از امام صادق عليه السلام ، توصيه می‌شود كه هنگام زيارت سيّد الشهدا عليه السلام ، زائر براى تأسّى به فرشتگان حاضر در حرم مطهّر آن امام عليه السلام ، شايسته است كه سكوت را مراعات كند و جز خير و نيكى ، بر زبان جارى نسازد .ظاهرا مقصود از «خير» در اين جا ، خواندن زيارت نامه و نماز و دعا و ذكر و مانند آن است .

۵ . آرامش و وقار

يكى از آداب زيارت سيّد الشهدا عليه السلام ، اين است كه زائر با آرامش و وقار به سوى حرم مطهّر ايشان حركت كند و بدين منظور ، گام هايش را كوتاه بردارد و عجله نكند . رعايت اين ادب ، موجب تقويت حضور قلب در زائر مى گردد .

۶ . اجازه ورود خواستن

حرم امام عليه السلام ، در واقع ، خانه خاندان پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و يكى از خانه هاى پيامبر صلى الله عليه و آله محسوب مى شود . از اين رو ، وارد شدن به آن ، بدون اجازه ، شايسته نيست . لذا ادب ، ايجاب می‌کند كه پيش از ورود به آن ، از خدا و پيامبر صلى الله عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام ، اذن دخول ، گرفته می‌شود .نكته جالب توجّه ، اين كه در باره تأثير خواندن اذن دخول ، از امام صادق عليه السلام روايت می‌شود كه فرمود :

فَإِن خَشَعَ قَلبُكَ وَ دَمِعَت عَينُكَ ، فَهُوَ عَلامَةُ الإِذنِ ؛ فَادخُل .پس اگر دلت خاشع (تسليم) و اشكت سرازير شد ، نشانه صادر شدن اذن است . پس داخل شو .

داشتن حالت خشوع و تضرّع هنگام ورود به كربلاى حسين عليه السلام ، نشانه پذيرش امام و اذن اوست . اگر چنين حالى به زائر دست داد ، خوشا به حالش! در غير اين صورت ، شايسته است كه به حال اضطرار ، قدرى توقّف كند ، شايد كه مشمول عنايت هاى آن بزرگوار گردد .

۷ . پیش‌گذاشتن پاىِ راست

مقدّم داشتن پاى راست ، ادب ورود به مكان هاى مقدّس است و در خصوص ورود به حرم سيّد الشهدا عليه السلام ، در روايت صفوان از امام صادق عليه السلام ، به اين ادب ، تصريح گرديده است .

۸ . خواندن زيارت هاى مأثور

زائر ، مى تواند به هر نحوى كه مايل است و ادبْ اقتضا مى كند ، با امام عليه السلام سخن بگويد ؛ امّا بى ترديد ، بهره گيرى از زيارت نامه هاى مأثور (رسيده از اهل بيت عليهم السلام ) ، ثواب بيشترى دارد ؛ زيرا افزون بر تعبّد ، اين زيارت نامه ها ، حامل پيام ها و ره نمودهاى بسيار مهم و ارزنده و صحيحى هستند كه با اين ميزان از استوارى و دقّت و ارزش ، در غير آنها يافت نمى گردند .

گفتنى است كه جامع ترين زيارت نامه ها براى اهل بيت عليهم السلام ، زيارت «جامعه كبيره» است .

توجّه به اين نكته نيز ضروری‌است كه زيارت امام‌حسین عليه السلام ، آداب ديگرى هم دارد كه ضمن روايات فصل هفتم و نيز در كلام فقيه بزرگوار شمس الدين محمّد مكّى ،معروف به شهيد اوّل ، خواهد آمد .