مسجد حنانه
مسجد حَنّانه یا یوحنان در بین راه نجف و کوفه
سمت شمال نجف، واقع است. بر طبق نقل‌های تاریخی و به اعتقاد شیعیان
زمین این مسجد دو بار در عزای امامان شیعه ناله کرده است:
یک بار در زمان تشییع علی بن ابیطالب و یک بار نیز بعد از واقعه عاشورا.
دو واقعه در محل این مسجد
بر اساس باورهای شیعیان
در این محل ستون (یا دیواری) قرار داشته است که هنگام تشییع شبانه علی از کوفه به نجف وقتی بدن وی را از کنار این مکان عبور می‌دادند، این ستون از حزن و تأسف خم شد.
در روایتی از جعفر صادق :
«هنگامی که جنازه علی را از اینجا عبور می‌دادند این ستون از اندوه بر درگذشت او خم شد، چنان‌که تخت ابرهه هنگام ورود عبدالمطلب بر او خم شد».
همچنین شیعیان معتقدند، به هنگام حمل سرهای کشتگان کربلا به کوفه، سر حسین را بر زمین این مسجد گذاشتند.
گفته‌اند در این هنگام صدایی شبیه به ناله بچه شتری (حنانه) که مادرش را گم کرده باشد بلند شد.
نقل شده که امام هنگام سفر به کوفه و نجف
در سه مکان ایستاده و نماز گزارده است که یکی از آنها در این محل بود: «سر جدم حسین را در اینجا نهادند».
وجه نامگذاری
حنانه به معنای ناله کننده ،نوحه کننده است.
علت نامگذاری این مکان ناله آن ستون در زمان تشیع جنازه علی است.
وجه دیگر را ناله زمین این منطقه در زمان حضور سرهای کشتگان کربلا دانسته‌اند.
نام ان را از «حنا»، نام دیر قدیمی مسیحیان که در این محل قرار داشته
قصر عطشان اثر تاریخی در کربلا
در میان صحرایی وسیع و کمی مرتفع و در منطقه ای تقریبا خالی از سکنه قرار دارد
منطقه ای که پر از حوادث تاریخی است اما اکنون به دلیل بی توجهی ها با خطر از بین رفتن همان چیزی که باقیمانده، مواجه است.
بین شهر تاریخی کوفه و قصر اخیضر
در میان صحرای جنوبی عراق
آثار قصری قدیمی بنام قصر عطشان پدیدار است.
تاریخ ساخت آن به صورت دقیق مشخص نیست
برخی آن را اثری مربوط به دوره عثمانی می دانند
و برخی معتقدند قدمت آن به دوره نخست حکومت امویان بر می گردد اما برخی دیگر نیز بر این باورند این قصر یک اثر تاریخی با قدمت بیشتری است.
این قصر در قرون اولیه اسلام ساخته شده تا محلی برای زائران و استراحتگاهی در میان صحرا باشد.
از این رو به عطشان (تشنه) نامگذاری شد چرا که تنها مکانی بود که آب کاروان های عبوری را تامین می کرد.
قصر عطشان تا حد زیادی
شبیه سایر بناهایی است که ده ها قرن پیش در عراق ساخته شده است .
از جمله قصر اخیضر که در نزدیکی و این بنا در غرب کربلا واقع شده است.
این قصر در میان صحرایی وسیع و کمی مرتفع و در منطقه ای تقریبا خالی از سکنه قرار دارد
در نزدیکی آن جاده ای احداث شده که کربلا را به نجف متصل می کند.
منطقه ای که پر از حوادث تاریخی است
اما اکنون به دلیل بی توجهی ها با خطر از بین رفتن همان چیزی که باقیمانده، مواجه است.
«حسین یاسر»، کارشناس آثار باستانی و مدیر سابق اداره آثار باستانی کربلا در این رابطه گفت «آلمس بل»
یک پژوهشگر در کتاب خود تحت عنوان «قصر و مسجد در اخیضر» توصیفی دقیقی از قصر عطشان ارائه کرده
«کریسول»، خاورشناس انگلیسی و پژوهشگر آثار باستانی نیز معتقد است.
این مکان محلی برای استراحت و جمع شدن برای اعیاد بوده
به نظر می رسد تاریخ ساخت آن مربوط به نیمه دوم قرن دوم هجری است.
نام گذاری ان به دلیل وجودش در میان منطقه بیابانی خشک است.
که به سختی آب در آن یافت می شد اما در این بنا چاهی حفر شد که از آن آب های زیرزمینی استخراج می شد
از این رو آب بادیه نشینان و مسافران عبوری را تامین می کرد.
این قصر یکی از منزگاه های جاده قدیم شام-کوفه و یکی از گذرگاه های فرعی جاده قدیم حج از کوفه به مکه بوده است.
شیوه ساخت این قصر
دیوارهای عظیم و مساحت گسترده آن بر روی یک بلندی در میان صحرا
نشان دهنده جایگاه مهم آن در دوره به عنوان یک مقر مهم در میان بیابانی خشک و ترسناک است.
شد و دلیل تخریب برخی از اجزای آن را قدمت بنا و عوامل محیطی عنوان کرد.
از سویی دیگر «عدنان المسعودی»
کارشناس آثار باستانی درباره این قصر به العربی الجدید گفت:
قصر عطشان موقعیت استراتژیکی در آن زمان داشت
بین کوفه در شمال شرق و بین قصر اخیضر در جنوب غرب واقع شده بود.
هر گوشه این قصر به سه برج بزرگ استوار است که قطر هر برج آن بیش از 6 متر می باشد
نامگذاری آن در زمان عباسیان محلی برای ییلاق و تفریح امرا و والیان کوفه بوده است.
نهر علقمه
یکی از شاخه‌های رود فرات است که کربلا و سرزمین‌های اطراف آن را آبرسانی می‌کند.
پدربزرگ «ابن علقمی»، آخرین وزیر عباسیان که (درگذشت ۶۵۶ق) در شهر نیل عراق بوده است این نهر را بنا نهاد و نام آن را علقمه نامید.
این نهر به دلیل اینکه محل شهادت حضرت عباس (ع) در واقعه عاشوراست، برای شیعیان مقدس و تاریخی بوده و قداست خاصی برای آنها دارد.
نهری بوده در کشور عراق که در بین مردم شایع است که عباس بن علی(ع) در روز عاشورا، کنار این نهر به شهادت رسید.
سرچشمه آن فرات است
آب زلال آن را به منطقه و سرزمین‌های اطراف آن می‌رسانده است.
رجبی دوانی شهادت حضرت عباس(ع) را در کنار نهر علقمه رد کرده است.
در قرن 7 ه حفر کرده که سال‌ها پس از ماجرای کربلا به دنیا آمده است.
آبی که در کنار مقام امام زمان(عج) جاری است، نهر الحسینی نام دارد و محل دقیق نهر علقمه مشخّص نیست.
در ادبیات عاشورا
در روضه عطش و دستهای قطع شده حضرت ابوالفضل العباس(ع) بیان می‌شود:
از چشم سپیده خواب را می‌بردند از چشمه گُل، گلاب را می‌بردند
بر شانه خود فرشتگان آهسته از علقمه، روح آب را می‌بردند
موقعیت جغرافیایی
متراژ بزرگی از زمین های اطراف کربلا توسط آن آبرسانی می شوند.
از آنجایی که کشور عراق کشور پر بارشی محسوب نمی شود.
وجود نهر علقمه نعمت بزرگی برای مصارف آبی در زمین های کشاورزی و سایر مصارف به حساب می آید.
آن را همان نهرالحسینی می دانند که تقریبا در ۱۵ کیلومتری شهر کربلا قرار دارد
حتی بر سر این موضوع که آیا حضرت عباس واقعا برای آوردن آب به نزدیکی رفته است
هم، اطمینانی وجود ندارد و اختلافاتی در میان است. درباره این موارد، در قسمت های بعدی بیشتر بحث می کنیم.
تربت کربلا
تربت کربلا (مُهر نماز کربلا)
تربت کربلا شامل خاک یا غبار اطراف قبر امام سوم شیعیان حسین بن علی می‌باشد که برداشته می‌شود و معمولاً به صورت مهر یا تسبیح در می‌آید.
که به «تربت کربلا» یا «تربت امام حسین» شهرت دارد..
تربت در لغت به معنی «خاک» می‌باشدو اینگونه احتمال داده شده‌است که به هرگونه خاکی که از اطراف هر قبر مقدسی همانند قبر امامان (شیعه)، پیامبر اسلام محمد و امامزادگان تربت می‌گویند.
اما در معنی منحصر یا شایع آن، به همان خاک مزار حسین بن علی گفته می‌شود و منظور از عبارت «طین القبر» یا «الطین» نیز در احادیث امامان شیعه همین معنا را تداعی می‌کند.
همچنین، تربت کربلا از آن تحت عنوان «خاک مقدس» نیز یاد می‌کنند.
آرامگاه‌ها
حسین، علی اکبر و علی‌اصغر
کشته‌شدگان کربلا
حبیب مظاهر
قتلگاه
ابراهیم مجاب
درب‌ها:
قبله
رجا (امید)
قاضی الحاجات (برآورندهٔ نیازها)
شهدا
کرامة (بزرگواری و کرامت)
سلام (درود)
سدره
سلطانیه
رأس الحسین (سر حسین)
زینبیه
رواق‌ها :
شمالی (پادشاهان)
خاوری (فقیهان)
باختری (ابراهیم مجاب)
جنوبی (حبیب مظاهر)
ایوان‌ها:
شمالی (صافی الصفا)
خاوری
باختری
جنوبی (طلا)
ارزش زیارت امام حسین نزد شیعیان:
شیعیان باور نیکی به زیارت حسینِ بن علی دارند، به‌گونه‌ای که در کتاب‌هایشان احادیث زیادی در باب زیارتش نقل شده.
برای نمونه به برخی اشاره می‌کنیم:
هیچ فرشتهٔ مقرب و پیامبر فرستاده‌ای نیست مگر از خدا می‌خواهد که بگذارد امام حسین را زیارت کند.
پس مرتب دستهای از روان‌های پیامبران و فرشتگان فرومی‌آیند و دستهای فرامی‌روند.
هر شب هفتاد هزار فرشته از آسمان فرود آمده پس از طواف خانهٔ خدا و زیارت حرم محمد و علی، به زیارت حرم حسین می‌روند و پیش از برآمدن خورشید به آسمان فرامی‌روند.
یکی از یاران جعفر صادق از او نقل می‌کند که گفت:
«رسول گرامی و علی ابن ابیطالب و فاطمه و همهٔ امامان برای زائران حسین ابن علی دعا می‌کنند»
نیز نقل می‌کند که روزی بر او درآمدم، دیدم با خدایش رازونیاز می‌کند، و سجده‌کنان این دعا را می‌خواند ….
از سجده که سر برداشت، گفت: «کسانی که در آسمان‌ها در حق زائران حسین ابن علی دعا می‌کنند.
بیش از کسانیست که در زمین برایشان دعا می‌کنند.»
همچنین نقل می‌کند که امام گفت:
«آیا دوست نداری از کسانی باشی که از دنیا بیرون می‌روند و گناهی برایشان نیست؟
آیا دوست نداری از کسانی باشی که فرستادهٔ خدا حضرت[محمد] باایشان مصافحه می‌کند؟
خداوند هزاران فرشته را مأمور قبر حسین نهاده‌است و هیچ زائری به زیارتش نمی‌رود مگر به پیشوازش آیند.
و هیچ زائری با او وداع نمی‌کند مگر این که به پادره اش می‌روند، و هیچ زائری بیمار نگردد مگر عیادتش کنند.
و هیچ زائری نمیرد مگر بر پیکرش نماز گزارند و پس از مرگش برایش آمرزش خواهند.
طبق حدیث دیگری اگر در میان سفر بمیرد، فرشتگان بشویندش و درب‌های بهشت به رویش باز شود.
باز سازی های پیشین حرم
نخستین ساخت بنای آرامگاه حسین بن علی را به مختار بن ابوعبید ثقفی پس از قیامش
بعضی به بنی اسد نسبت می‌دهند که مصالح آن از گچ و آجر بوده و در نزدیکی آن مسجدی بوده‌است
در عهد بنی عباس بدستور هارون الرشید ویران شد .
خانه‌های شیعیان همجوار آن خراب گشته و قبر را شخم زدند .
درخت سدره‌ای که بنی‌اسد جهت علامت قبر کاشته‌بودند را بریدند.
پس از آن در زمان مأمون که برای راضی کردن شیعیان خراسان، تصمیم گرفت خلافت را به علی بن موسی واگذارد، شیعیان فرصت یافتند
بر روی قبر حسین بن علی مقبره بنا کنند که این آرامگاه هم در سال ۲۳۲ قمری به دستور متوکل عباسی همراه با خانه‌های اطراف آن ویران شد و زمین آن شخم زده‌شد و در آن کشت صورت گرفت.
همانگونه که حمدالله مستوفی آورده‌است:
«آن را مشهدی حائری خوانند جهت آنکه به عهد متوکلِ خلیفه آب در او بستند تا خراب شود، آب حیرت آورد و زمین مدفن خشک ماند».
متوکل به دست فرزندش منتصر، در سال ۲۴۷ قمری به قتل رسید.
منتصر نیز همانند مأمون، برخلاف پدرش، به شیعیان امنیت و رفاه داد و باز آرامگاه حسینی را بنا نمود و در کنار آن گل‌دستهٔ بلندی بنا نهاد.
حدود ۲۸۰ ق داعی‌الصغیر فرمانروای طبرستان و از نوادگان زید بن علی بن حسین به بازسازی و گسترش آن پرداخت.
بنای کنونی
آخرین بازسازی ساختمان حرم حسین بن علی در سال ۳۷۱ قمری توسط عضدالدوله دیلمی از آل بویه به سرانجام رسید.
وی دستور ساخت همه عتبات را صادر کرد. بنای حرم حسین بن علی در سال ۳۶۷ قمری شروع شد و در سال ۳۷۱ قمری به پایان رسید.
این آرامگاه دارای گنبدی بر بالای قبر حسین بن علی است.
ساختمان اصلی آن همچنان باقیمانده و در آتش‌سوزی سال ۴۰۷ قمری بر اثر افتادن شمع
تنها تزیینات داخلی آن از بین رفت ولی چون در ساختمان اصلی آرامگاه و ستون‌ها چوب بکار نرفته بود، برپا ماند.
در حقیقت بنای اصلی آرامگاه حسین بن علی از آثار معماری آل بویه می‌باشد که بعدها از تعرض مغولان نیز در امان ماند.
تعمیرات بنا تاکنون
حرم حسین بن علی در سال ۱۳۱۰ یا ۱۳۱۱ خورشیدی
پس از آن تا به امروز در آرامگاه حسین بن علی تعمیرات و تزیینات زیادی صورت گرفته‌است.
پس از سقوط ایلخانیان، در دولت جلایریان (ایلکانیان) و به دست آنها تعمیراتی آغاز شد که تا سال ۷۸۶ قمری آن را ادامه دادند و ایوان طلا را بنا نمودند.
پادشاهان صفویه ضمن انجام تعمیرات و نصب تزئینات متعدد از جمله صندوق و ضریح فولادی، آرامگاه را نیز توسعه دادند.
بعضی تعمیرات و ساخت یک کاروانسرا در کنار حرم توسط عثمانی‌ها نیز تا سال ۱۱۲۹ ادامه یافت.
سپس نادر شاه در سال ۱۱۳۵ قمری نیز دست به تعمیراتی وسیع و نصب تزئیناتی در حرم زد.
در دوره قاجار، روابطی بهتر از صفویه با عثمانیان داشتند.
آغا محمد خان قاجار، نخستین شاه این دودمان، در سال ۱۲۰۵ دستور نوسازی گنبد و تذهیب و تزیین آن را با پوشش طلا صادر کرد و میرزا مرتضی، شیخ الاسلام اصفهان را به کربلا جهت نظارت اعزام کرد..
طلا کاری گنبد در سال ۱۲۱۱ به پایان رسید.
در ۱۸ ذیحجه سال ۱۲۱۶ قمری سعود بن عبدالعزیز وهابی در رأس لشکری بزرگ به کربلا حمله کرد و کشتار بی‌رحمانه‌ای به راه انداخت و آرامگاه حسینی را ویران و اموال آن را غارت کرده
تمام قندیل‌های طلا و نقرهٔ صفویه و فرش‌های گران‌قیمت را به تاراج برد.
مقبره حسین ابن علی، اثر ژان-لئون ژروم
پس از آن فتحعلی شاه قاجار دستور تعمیر خرابی‌های وهابیان داد و ضریح تازه‌ای در سال ۱۲۱۸ قمری برای حرم نصب گردید.
همسر فتحعلی شاه ایوان مقابل قبر و مناره‌های حرم حسینی را طلاکاری کرد. گنبد و صحن در دوره محمد شاه تجدید بنا شد.
در سال ۱۲۷۳ قمری ناصرالدین شاه تعمیراتی در حرم انجام داد و برای سومین بار در دوره قاجاریه گنبد آستانه تجدید طلاکاری شد. تعمیرات حرم در دوره قاجار همچنان ادامه داشت.
نام سلاطین صفوی، قاجار، امیران این دو سلسله بر روی کتیبه‌ها دیده می‌شد که همگی آنها در دوره صدام نابود گردید.
تا آثار ایرانی در عتبات به‌طور کامل محو شود. امروزه این نام‌ها تنها در کتاب‌ها، برخی تصاویر و به‌احتمال اسنادی که در آرشیوهای عثمانی برجای مانده، قابل رؤیت است.
به نظر می‌رسد از آخرین تعمیرات اساسی حرم، تعمیر ایوان طلا و نصب ستون‌های مرمر به جای ستون‌های چوبی برای آن به وسیلهٔ یکی از تجار و معدن‌داران ایرانی (حاج قنبر رحیمی) در سال ۱۳۸۹ قمری (۱۳۴۸ خورشیدی) می‌باشد.
ضریح جدید
حدود ۱۱۸ KG طلا به همراه نقره و چوب درخت ساج بکار گرفته شده در ایران – قم ساخته شد .
پس از عبور از شهرهای مسیر از مرز مهران به عراق منتقل و در حرم نصب گردید و در ۱۵ اسفند ۱۳۹۱ (۲۲ ربیع‌الثانی) از آن رونمایی گردید.
این ضریح از نظر شکل هندسی مانند ضریح قدیم ولی از نظر ارتفاع کمی بلندتر و مساحت آن حدود ۳۴ متر مربع و تعداد پنجره‌های آن ۲۰ باب است.
در ساخت ضریح جدید شش‌گوشه حسینی یک‌صد و هیجده کیلو طلا و چهار هزار کیلو نقره ۲ تن مس و هزار و سیصد کیلو برنج، ۵تن چوب ساج جنگلی از برمه به‌کار رفته‌است. وزن ضریح ۱۲ هزار کیلو است.
موارد قبل نیز هنرمندان ایرانی ساخته و در دوران صفویه و قاجار اماکن مقدس در عراق توسط پادشاهان مختلف ساخته و مرتب تعمیر و تکمیل شده‌است.
برپایی موکب‌ها در مسیر پیاده‌روی
در مسیرهای زیارتی
غذا، اسکان و سایر خدمات به صورت رایگان توسط داوطلبان ارائه می‌شود.
همه ساله در مسیر مکان‌هایی به صورت چادرهایی بزرگ با نام موکب (هیئت عزاداری) یا «مضیف» به صورت مردمی و خودجوش برپا می‌شود.
در این موکب‌ها خدمات و امکانات بهداشتی و رفاهی به صورت رایگان به زائران ارائه می‌شود.
اجتماعات مذهبی عراق، موکب‌های بسیاری جهت استراحت زائرین برپا می‌کنند .
رایگان به زائران خدمات می‌هند. مدیریت موکب‌ها به‌شکل مردمی و مستقل از دولت انجام می‌شود.
تعداد این موکب‌های در سال ۱۳۹۴ شمسی ۷۰۰۰ عدد اعلام شده‌است.
آمار شرکت کنندگان در گردهمایی اربعین
شمار شرکت کنندگان ایرانی در گردهمایی اربعین در سال‌های ۸۹ تا ۹۵ از چهل هزار نفر به دو میلیون و دویست هزار نفر رسیده‌است .
نشان دهنده افزایش ۵۵ برابری زائران در مدت ۶ سال است که هر ساله افزایش بیش از ۱۳۰ درصدی یافته‌است .
در سال ۹۶ بیش از ۳ میلیون زائر از ایران در این مراسم شرکت کرده‌اند.
آمار مختلفی از همه شرکت کنندگان در گردهمایی اربعین ارائه شده‌است.
شمار افراد وارد شده به کربلا در سال ۲۰۱۴ نزدیک به ۱۷ میلیون تن گزارش شده‌است.
روزنامه فرانسوی لوموند در سال ۲۰۱۴ بیش از ۱۷ میلیون نفر علی‌رغم تهدید به حمله (به مراسم اربعین) در کربلا گردهم آمدند
بر اساس منابع دیگر:
شمار راهپیمایان به سمت کربلا ۲۰ میلیون تن در این سال اعلام شده‌است.
۱۳۹۴ (۲۰۱۵) وزیر راه عراق اعلام کرد شمار زائران اربعین از مرز ۲۶ میلیون نفر عبور کرده‌است.
۱۳۹۷ تا تاریخ ۳ آبان، تعداد ویزای صادر شده برای ایرانیان تعداد ۱ میلیون و ۸۰۰ هزار عدد بوده‌است.
۱۳۹۸ قرار بر این شد که ویزای عراق و ایران رایگان شود
که اول ایران آن را اجرایی کرد و عراق هم چند روز مانده به محرم سال ۱۴۴۱ ه.ق روادید کشورش را حذف کرد.
از اول محرم تا ۱۰ صفر ۱۳۹۸ فقط از مرز مهران استان ایلام یک میلیون نفر زائر وارد خاک عراق شدند.
خطرها و مشکلات
از آنجایی که بسیاری افراد این مسیر را از شهرهایی مانند نجف (۸۸ کیلومتر فاصله) یا بصره (۵۲۰ کیلومتر فاصله برابر با دو هفته پیاده‌روی) تا کربلا پیاده می‌پیمایند مشکلات آب و هوایی مانند گرمای شدید در روز و سرمایی شدید در شب پیش روی آنها است.
همچنین مشکلات امنیتی به دلیل حضور داعش خطرهایی مانند حمله‌های تروریستی را محتمل می‌کند از این رو مراقبت‌های امنیتی ویژه در عراق برقرار می‌شود.
در سال ۲۰۱۴ گزارشی از برخوردهای تروریستی در کربلا اعلام نشد اما با حمله به یک مسجد شیعه در شهر عراق ۸ تن کشته شدند.
بعضی از گروهک‌های تروریستی اسلامگرا، به ویژه تندروهایی چون داعش، شیعیان را مرتد می‌دانند و هم به شیعیان و هم به مکان‌های مذهبی‌شان حمله می‌کنند.
داعش و گروه‌های تروریستی اغلب مراسم اربعین را هدف قرا می‌دهند. در سال ۲۰۱۴ میلادی یک گروه شبه نظامی با حمله انتحاری و موشکی به مراسم اربعین، ده‌ها نفر را کشته‌اند.
پیاده‌روی اربعین از دیدگاه سیاسی
در سال‌های پس از سقوط حکومت صدام حسین و به‌ویژه پس از اعلام موجودیت دولت اسلامی عراق و شام (داعش) در سال ۲۰۱۴ که به مداخلهٔ ایران در عراق انجامید.
حکومت جمهوری اسلامی ایران اقدام به برنامه‌ریزی گسترده‌ای با هدف هرچه برجسته‌تر کردن پیاده‌روی اربعین و تبدیل آن به مراسمی میلیونی کرده که منتقدان حکومت ایران از آن به عنوان نمایشی از نفوذ سیاسی جمهوری اسلامی ایران در عراق یاد کرده‌اند.
بر این اساس جمهوری اسلامی مردم ایران و شیعیان دیگر کشورها را برای سفر به عراق در روز اربعین و مشارکت در پیاده‌روی اربعین تشویق و حمایت می‌کند و از بودجه و امکانات دولتی برای تأمین این مراسم استفاده می‌کند.
این سیاست حکومت ایران مورد انتقاد جریانات سیاسی مختلفی در عراق و ایران قرار گرفته‌است.
در سال ۲۰۲۲ مقتدی صدر از رهبران شیعهٔ منتقد حکومت ایران ضمن انتقاد از سپرده شدن امنیت مراسم پیاده‌روی اربعین و شهرهای کربلا و نجف به گروه نظامی و شیعی حشدالشعبی که با مواضع نزدیک به ایرانِ خود شناخته می‌شود.
از زائران ایرانی خواست تا در هنگام حضور در عراق به نظم، قواعد عمومی و قوانین این کشور احترام بگذارند.
این آیین دیگر صرفاً یک اتفاق فرهنگی تلقی نمی‌شود
طبق نوشته علی مأموری در المانیتور، این زیارت “نمایشی از نیرو در برابر دشمنان حضور شیعیان در منطقه” بود.
پس از سقوط موصل به دست داعش “و به دنبال آن کشتار سربازان و غیرنظامیان شیعه”
این تجمع برای اولین بار شکل سیاسی برای شیعیان پیدا کرد
که از مراسم عزاداری به عنوان راهی برای محکوم کردن بی عدالتی و ابراز قدرت اجتماعی خود استفاده می‌کردند.
مأموری افزود:
“دومین نشانه سیاسی اربعین پیام منطقه ای بود که شیعه به مخالفان خود رساند:
هلال شیعه .” وی به عنوان نشانه سوم به “پیام رد و بدل شده بین نیروهای منطقه ای”
“حضور بی سابقه ایرانیان” اشاره کرد که منجر به “احساس همبستگی بین شیعیان عرب و غیر عرب” شده‌است.
نمونه دیگر زائرانی در غرب آفریقا
به دلیل مسافت طی شده قادر به رفتن به کربلا نیستند
در عوض به سمت زاریا در کادونا نیجریه حرکت می‌کنند تا ابراهیم زکزاکی
روحانی شیعه، آنها را مورد خطاب قرار دهد.
اینها شامل زائرانی از نیجریه و غنا، چاد، کامرون، بنین و توگو است.
در ۵ اکتبر ۲۰۱۷، این پیاده‌روی سالانه اربعین توسط پلیس کانو مورد حمله قرار گرفت و منجر به مرگ یک رهبر مذهبی و زخمی شدن ده‌ها شرکت کننده شد.
این حرکت توسط جنبش اسلامی نیجریه که قبلاً هدف کشتار زاریا در سال ۲۰۱۵ بود، سازماندهی شد.
پیاده‌روی اربعین از دیدگاه اقتصادی
از آنجا که زیرساخت‌های کشور عراق برای تأمین نیازهای زائران به خصوص تأمین کالاهای اساسی فراهم نیست، هر ساله بخشی از این نیازها از سوی ایران و دیگر کشورها تأمین می‌شود.
کالاهای مورد نیاز زائران اربعین بیشتر از سه مرز سومار، خسروی و مرز دریایی‌خرمشهر به عراق صادر می‌شود.
البته در ایام محرم امکان تردد کامیون‌هایِ حمل بار در مرزهای چذابه و شلمچه در خوزستان، مهران در استان ایلام و مرز خسروی در استان کرمانشاه محدود می‌شود.
و البته همچنین مرز مهران، که مرز مهمی برای صادرات کالای غیرنفتی ایران به عراق است، به گفتهٔ رئیس اتاق بازرگانی ایلام در این ایام به دلیل تردد به عتبات عالیات تعطیل می‌شود.
در ایام محرم مرزهای چذابه و شلمچه در خوزستان، مهران در استان ایلام و مرز خسروی در استان کرمانشاه برای تردد زائران گشوده می‌شود اما به روی کامیون‌های حمل بار بسته خواهد بود.
اتاق مشترک بازرگانی پیشنهاد کرده‌است که در ایام اربعین مرز سومار، چیلات، راه دریایی بندر امام به خرمشهر و بازارچه‌های کرمانشاه در نزدیکی مرزهای خسروی و پرویزخان فعال باشند.
پرچم
ساخت پرچم‌های بسیار طولانی از جمله کارهایی است که در مراسم پیاده‌روی اربعین صورت می‌پذیرد.
در مورد پرچم علاوه بر ابعاد و جنس پرچم، از مهمترین دغدغه‌ها دسته پرچم و نحوه حمل آن است.
امکانی که می‌تواند نگرانی زائر را برای حمل آسان پرچم حل کند.
از متعلقات پرچم مانند :
دستهٔ پرچم به عنوان جایگزین مونوپاد یا پایه دوربین و گوشی همراه برای گرفتن عکس سلفی در پیاده‌روی اربعین
و همچنین به‌عنوان قابلیتی برای استفاده به عنوان تابلوی کاروان پیاده‌روی اربعین استفاده می‌شود.
رویدادهای مشابه
علاوه بر عراق، راهپیمایی اربعین سالانه در کشورهای دیگری مانند آمریکا، انگلیس، پاکستان و نیجریه برگزار می‌شود.
پیاده‌روی اربعین با مراسم حج مسلمان مقایسه می‌شود .
اما آن رویداد (حج) سالانه حدود دو میلیون تن را کنار هم جمع می‌کند که خیلی کمتر از پیاده‌روی اربعین است.
همچنین کومبه میلا رویداد دیگر قابل مقایسه با اربعین است که با آنکه احتمالاً جمعیت بیشتری در آن حضور می‌یابند اما هر ۳ سال یک بار برگزار می‌گردد.
پیاده‌روی جاماندگان اربعین
پیاده‌روی جاماندگان اربعین یک مراسم عمومی از جنس راهپیمایی است که در روز اربعین در شهرهای مختلف ایران برپا می‌شود.
در این برنامه، عده‌ای از مردم که نتوانسته‌اند در پیاده‌روی اربعین در کشور عراق شرکت کنند در مسیرهای مشخصی و معمولاً با مقصد قرار دادن یک مکان مذهبی (همچون بقعه یکی از امامزادگان) در شهرهای خود اقدام به پیاده‌روی می‌کنند.
مسیر اصلی پیاده‌روی جاماندگان اربعین در شهر تهران حدفاصل میدان امام حسین تا حرم عبدالعظیم در شهر ری است.
در سال ۱۳۹۵ علاوه بر مسیر فوق، گروه‌های دیگری از راهپیمایان، از دو مبدأ دیگر در خیابان قزوین و میدان جمهوری به سمت شهر ری راهپیمایی کرده‌اند. تعداد راهپیمایان در سال مذکور ۱ میلیون نفر بوده‌است.[۵
پیاده‌روی اربعین
این همایش یک مراسم و گردهمایی مذهبی است
مسلمانان شیعه با پیمودن راه به صورت پیاده از اطراف مرزهای عراق به طرف حرم امام حسین در کربلا به منظور زیارت و جمع شدن همهٔ آنها در 40 روز پس از کشته شدن سومین امام شیعیان، در نبرد کربلا انجام می‌شود.
این مراسم از سال ۲۰۱۴
به بزرگترین پیاده‌روی (پیمایش) و گردهمایی عمومی سالانه در جهان تبدیل شده‌است.
طبق شواهد تاریخی از زمان آل‌بویه این مناسک، هرچند نه به این گستردگی، وجود داشته‌است.
این سنت فراموش شده را محدث نوری و سید محمود شاهرودی احیا کردند.
در دوران حکومت صدام حسین این سفر ممنوع شد و پس از چند بار حمله به زائران، مدتی از رونق افتاد.
به گفته ایرنا اربعین در شکل امروزی و میلیونی آن از سال ۲۰۰۳ میلادی آغاز شده‌است.
به یکی از قدرتمندترین نمادهای همبستگی میان جهان تشیع تبدیل شده‌است.
در گردهمایی اربعین غیر از مسلمان شیعه، مسلمانان سنی، مسیحی، ایزدی و پیروان دیگر آیین‌ها نیز حضور دارند.
این سفر با پیاده‌روی‌های طولانی از نجف یا بصره تا کربلا شاخص می‌شود.
افرادی از قشرها، قومیت‌ها و فرقه‌های مختلف در این راهپیمایی شرکت می‌کنند.
از جمله کودکان نوپا در کالسکه و افراد مسن که با صندلی‌های چرخ‌دار مسیر را طی می‌کنند.
این کار به جز عراق در چندین کشور از جمله ایران و پاکستان برگزار می‌شود.
تاریخچه
به گفته برخی پژوهشگران، راهپیمایی در روز اربعین از زمان امامان شیعه در بین شیعیان رایج بوده‌است.
سید محمدعلی قاضی طباطبایی
راهپیمایی اربعین را سنت و رفتار مداومِ شیعیان از زمان ائمه دانسته که در زمان بنی‌امیه و بنی‌عباس نیز به این حرکت پایبند بوده‌اند.
گفته شده‌است این سنت فراموش شده را محدث نوری
(زادروز:۱۴ دی ۱۲۱۷ خورشیدی تاریخ مرگ: ۸ مهر ۱۲۸۱ خورشیدی) احیا کرد.
نویسنده کتاب ادب الطف در گزارشی از مراسم اربعین در کربلا
اجتماع در این مراسم را به اجتماع مسلمانان در مکه تشبیه
به حضور هیئت‌های عزاداری در آن اشاره کرده که برخی به ترکی، عربی، فارسی و اردو مرثیه می‌خوانده‌اند.
ادب الطف در سال ۱۳۸۸ق/۱۹۶۷م منتشر شده و نویسنده آن، جمعیت راهپیمایان اربعین را بیش از یک میلیون نفر تخمین زده‌است.
با وارد شدن اولین نوع از اتومبیل‌ها به منطقه
سفرهای کاروانی تعطیل شده و مسافرتها به گونه جدید شکل گرفت.
با مطرح شدن سید محمود حسینی شاهرودی به عنوان یکی از استادان و مدرسان با نفوذ معنوی
قابل توجه حوزه نجف به علت التزام و اصرار وی در پیاده رفتن به کربلا
مجدداً مسئله پیاده رفتن به کربلا به عنوان یک سفر مقدس در بین طلاب نجف رایج شد
ضمن اینکه بعضی از ایرانیان نیز در سفر عتبات احیاناً آنان را همراهی می‌نمودند.
حکومت صدام حسین و ممنوعیت راهپیمایی
در اواخر قرن ۱۴ قمری حزب بعث عراق، با برگزاری مراسم راهپیمایی اربعین مخالفت کرد
گاه با راهپیمایی‌کنندگان با خشونت رفتار می‌شد که موجب کم‌رونق شدن این مراسم گردید.
احیای گسترده مراسم اربعین
حزب بعث عراق در سال ۲۰۰۳ میلادی سقوط کرد.
با سقوط حزب بعث، مراسم راهپیمایی اربعین بار دیگر در عراق احیا شد.
از آن سال به بعد هر ساله جمعیت بیشتری نسبت به سال قبل در آن شرکت می‌کند.
در آغاز این حرکت دو تا سه میلیون نفر در آن حضور داشتند؛
ولی در سال‌های بعد تعداد زائران شرکت‌کننده در این راهپیمایی به بیش از ده میلیون نفر رسید.
و در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ تا ۲۲ میلیون نفر زائر جمعیت گزارش شده‌است.
با وجود اینکه مراسم کوم میلا هندوها از نظر جمعیت بزرگتر است.
این مراسم هر ۱۲ سال یک بار برگزار می‌شود و بنابراین مراسم اربعین بزرگترین مراسم برگزارشده سالیانه است.
برخی از اهل تسنن، مسیحیان، ایزدی‌ها و افراد سایر ادیان نیز در این مراسم شرکت می‌کنند.
مسافت پیاده‌روی
زائران عراقی از شهرهای خود به سمت کربلا حرکت می‌کنند.
اما اکثر زائران ایرانی مسیر نجف تا کربلا را برای پیاده‌روی انتخاب می‌کنند.
مسافت پیاده‌روی میان دو شهر حدود ۸۰ کیلومتر است.
تعداد ۱۴۵۲ ستون در مسیر نجف به کربلا وجود دارد که فاصله بین هر ستون ۵۰ متر است.
برای پیاده‌روی کل مسیر زمانی در حدود ۲۵ تا ۳۰ ساعت لازم است. بهترین زمان برای شروع سفر ۱۶ صفر است.
برخی از زائرین سفر خود را از شهرهایی همچون بصره که در حدود ۵۲۰ کیلومتر (۳۲۰ مایل) با کربلا فاصله دارد
آغاز می‌کنند.
آداب و رسوم
هوسه‌خوانی از آداب و رسوم عراقی‌ها در مسیر رفتن به کربلا در روز اربعین است
این رسم به قصاید ویژه قبایل عربی جنوب این کشور گفته می‌شود
این اشعار بیانگر قهرمانی و شجاعت است
باعث عزم مردان برای انجام کارهای سخت و بزرگ می‌شود.
پس از خواندن شاعر حاضران یک بیت از آن را تکرار کرده و حلقه‌وار حرکت می‌نمایند.
آیین عزاداری از پنج روز مانده به اربعین
با ورود کاروان شبیه‌خوانی و تعزیه گردانان آغاز می‌شود
زائران نزدیک در ورودی حرم امام حسین ایستاده و درحالی که بر سینه‌های خود می‌زنند
مرثیه‌ای را می‌خوانند و تکرار می‌کنند و در پایان سینه‌زنی دست‌ها را به نشانه سلام و تحیت بالا می‌برند.
حرم حسینی
حرم وی در کربلا
که یکی از شاهکارهای معماری دوره آل بویه است.
در قلب شهر کربلا واقع و دارای ده در ورودی به داخل صحن شامل:
دو در قسمت جنوبی (باب القبله و باب الرحمه)
سه در قسمت غربی (در زینبیه و در راس الحسین و باب السلطانیه)
دو در قسمت شمالی (باب السدره و باب الاسلام)
سه در قسمت شرق صحن (باب الکرامه و باب الشهدا و باب قاضی‌الحاجات) می‌باشد.
همچنین دارای ۶۵ حجره‌است که در مقابل هر یک از حجره‌ها یک ایوان قرار دارد.
یک مسجد بزرگ هم در قسمت شرقی صحن بین در قاضی‌الحاجات و در الشهدا و در الکرامه و در قسمت جنوب صحن تکیه یا خانقاه بکتاشیه احداث شده‌است.
در صحن
جهت انبار فرش‌های حرم و دیگر وسائل آن و در قسمت جنوب شرقی صحن قبر میرزای دوم شیرازی و در قسمت شمال غرب
قبر شیخ عبدالحسین (شیخ العراقین) از مشایخ اجازات و وصی امیرکبیر و در اطراف صحن
جمعی کثیر از علمای امامیه و سلاطین شیعه مدفونند.
خود صحن از دو طبقه تشکیل شده‌است که تمامی دیوارهای آن با کاشی مزین است
هیئت شکوهمندی دارد. در وسط صحن
آستانه‌ای قرار دارد که از چهار طرف آن درهای متعددی جهت ورود به رواق‌ها دارد
ولی در اصلی و بزرگ آن در جنوبی حرم است.
در مقابل در حرم ایوان بزرگی واقع است که به ایوان طلا شهرت دارد و دو طرف ایوان چهار کفش‌کن است.
دو طرف ایوان دو مناره بلند از طلا است. ایوان دارای سه در ورودی است که به رواق جنوبی حرم منتهی می‌گردد.
در وسط از آن دو در دیگر بزرگتر می‌باشد و از طلا بوده که در اصفهان ساخته شده‌است.
رواق جنوبی حرم را رواق حبیب بن مظاهر اسدی می‌نامند.
چون قبر حبیب
یکی از کشته‌شدگان کربلا در آن واقع است و بنی اسد او را در مقبره دسته جمعی کشته‌شدگان عاشورا دفن نکرده
قبر جداگانه‌ای برای وی ساختند زیرا از بزرگان قبیله بنی اسد بود.
در داخل حرم صندوق‌های گرانبهایی بر روی قبر قرار دارد که بر روی آن ضریح نقره نصب است و بالای ضریح اشعاری با طلا ثبت است.
کف و دیوارهای حرم و رواق‌ها تا حدود دو متر از بهترین سنگ مرمر ایران است.
حرم و رواق‌ها را با کاشیکاری آیات قرانی زینت داده‌اند.
تمامی سقف‌های حرم و رواق‌ها به دست هنرمندان ایرانی آینه کاری شده‌است.
در قسمت شرقی قبر حسین بن علی
قبر دسته جمعی کشته‌شدگان عاشورا واقع است
قبر علی اکبر جداگانه در ضریح حسین بن علی می‌باشد.
از قبور علمای بزرگ امامیه
در رواق جنوبی قبر میرزا محمدمهدی شهرستانی
در رواق شرقی قبر آقا باقر بهبهانی (که بر روی آن صندوق نفیسی نصب است)
مقبره صدر اعظم میرزا محمدتقی خان امیرکبیر و در رواق شمالی حرم
قبر جمعی از سلاطین قاجاریه از جمله احمد شاه و قبر سید ابراهیم مجاب که دارای ضریح خاصی است
در رواق غربی جنب پنجره بالاسر حسین بن علی
قبر ملا محمدصادق برغانی و برادر وی ملا علی برغانی قرار دارد
در منتهی‌الیه رواق جنوبی محلی است که به قتلگاه معروف است .
این اثر از قدیم باقی است
اینجا محلی است که ابی عبدالله الحسین از اسب خویش بر زمین افتاد و در این مکان بود که به عقیده برخی شمر سر او را از بدنش جدا کرد.
عناوین جزئیات حرم
ضریح حسین، علی اکبر و علی‌اصغر (ضریح اصلی)، همراه ضریح بیشتر کشته‌شدگان کربلا