تأثيرات فرهنگي و اجتماعي زيارت امام رضا
مقدمه
فرهنگ يكي از مهم ترين ابعاد گردشگري است كه در بعد تأثيرپذيري و نيز تأثيرگذاري بين جامعه ميزبان و ميهمان قابل توجه است. آثار فرهنگي و اجتماعي گردشگري و از آن جمله گردشگري ديني يا زيارت، از مهم ترين ملاحظات و وجوه قابل اهميت توسعه كشور محسوب مي شود. اين موضوع مهم در گردشگري ديني كه در فرهنگ اسلامي با عنوان سفر زيارتي جلوه يافته، اهميت زيادي دارد. هدف گردشگري در وهله نخست، تعاملات فرهنگي و بهبود روابط فرهنگي است و در واقع انواع گردشگري زيارتي، فرهنگي و طبيعي، يكي از ابزار هاي مؤثر در تعامل فرهنگي و آشنايي با فرهنگ و تمدن ملت ها به شمار مي رود.
مقاله تأثيرات فرهنگي و اجتماعي زيارت امام رضا
بايد دانست كه رشد و ارتقاي فرهنگي و توسعه ملت هاي مسلمان در كنار تعامل و وحدت، از طريق راهكارهاي گوناگوني و از جمله زيارت، مي تواند زمينه لازم براي بازآفريني فرهنگ و تمدن قدرتمند اسلامي را فراهم كند. زيارت بخش مهمي از فعاليت هاي مربوط به گردشگري مذهبي را در برمي گيرد. و يكي از راه هاي تقويت معنويت و ايجاد ارتباط انسان با معبود به شمار مي رود. در كنار آن ، ارتباطات اجتماعي باعث تبادل و ارتقاي فرهنگي مسلمانان نيز مي شود. امروزه و در مواجهه با فرهنگ جهاني سازي، اهميت هويت هاي قومي و ملي (159 : در عرصه هاي خرد و كلان فرهنگي حائز اهميت بيشتري است (زكريايي، 1394 و بي ترديد يكي از راه هاي حفظ و ارتقاي فرهنگ هاي خرد اسلامي، توسعه گردشگري ديني يا مذهبي و استفاده از فرصت مغتنمي است كه در طي سفرهاي زيارتي به وجود مي آيد.
مفهوم زيارت به عنوان ركن اصلي و اثرگذار گردشگري ديني
زيارت در واقع مهم ترين ركن و اثرگ ذارترين بخش در گردشگري ديني يا مذهبي است. زائران بقاع متبركه، از يك منظر گردشگران فرهنگي تلقي م ي شوند كه براي زيارت اماكن، آثار و يادمان هاي مذهبي، انجام اعمال مذهبي، آموزش ها ي ديني و گذراندن اوقات فراغت در مكان ها و مراكز مذه بي سفر مي كنند.
در زمينه تعريف اصطلاحات و طبقه بندي هاي جهانگردي و گردشگري كه سفرهاي زيارتي را نيز شامل مي شود. امروزه يكي از بهترين ابزارهاي تبادل و تعامل فرهنگي است، مي توان به گروه هاي زير اشاره كرد:
- Cultural tourism : الف. توريسم فرهنگي
- Religious Tourism : ب. توريسم مذهبي
- Natural tourism : ج. توريسم طبيعي
- Business Tourism : ج. توريسم تجاري
امروز صنعت گردشگري يا توريسم در همه ابعاد آن به سومين صنعت درآمدزا تبديل شده. اهميت اين صنعت، از آن روست كه سبب ايجاد اشتغال و افزايش درآمد و ارتباطات فرهنگي و اجتماعي مي شود. در بين جوامع مسلمان و به خصوص توده ها ي شيعي مذهب يا علاقه مند به امامان معصوم (ع)، توريسم مذهبي اهميت و گستردگي بيشتري نسبت به ساير توري سم ها دارد . گردشگري به عنوان يك پديده فرهنگي، گسترش دهنده فرصت هاي تبادل فرهنگي بين گ ردشگر و جامعه ميزبان است. مي تواند به عنوان بستري براي ارتقاي سطح فرهنگي، ديني و اجتماعي گردشگران مورد توجه قرار گيرد .
در سفرهاي مذهبي و زيارت، افراد گردشگر از اماكن مقدس مذهبي نظير زيارتگاه ها و اماكن مذهبي بازديد مي كنند كه همانا آرامگاه پيشوايان معصوم و امام زادگان را در كنار مساجد مهم اسلامي شامل مي شود.
امروزه با توجه به توسعه گردشگري ديني ملل مسلمان، نوعي گردشگري حلال با تأكيد بر مفاهيم مذهبي متداول شده كه در آن تمام فعالي ت هاي مربوطه، بايد از نظر قوانين اسلامي مجاز شمرده شود. گردشگري مذهبي نه تنها بين مسلمانان كه در اروپا نيز مورد توجه بوده و تاريخجه آن به سفرهاي زائران قرون وسطي برمي گردد؛ به طوري كه م ي توان مسافرت مذهبي زائران كليساي اعظم كانتربوريدر انگلستان، بازديد گسترده از كليساي جامع
در اسپان يا و مراسم ويژه سال روحانيون مسيحي در آلمان « سنتياگو دكوموستلا » را از آن جمله دانست كه امكان اجتماع و پذيرايي گردشگران مسيحي بسياري را در كشورهاي اروپايي محقق مي سازد. همان گونه كه در زيارت امام رضا (ع) نيز اجتماع وسيعي از پيروان دين اسلام شكل مي گيرد.
گردشگري ديني و ارتقاي فرهنگي جوامع مسلمان
در ابتدا به الز اماتي كه براي تحقق تعامل و اثرگذاري شايسته زيارت در توسعه ديني و فرهنگي زائران دارد، اشاره خواهد شد . تشيع با تأكيد بر مسئله زيارت و انجام آداب مناسك زيارت، عقايد خود را در جامعه و دنيا اشاعه مي بخشد . از طرفي معماري مبتني بر ايدئولوژي، بين فناوري و فرهنگ پلي برقرار م ي كند و گنجينه اي ارزشمند براي آن منطقه محسوب مي شود. همچنین مي تواند فرصت مناسبي براي جذب گردشگران و اثرگذاري فرهنگي و معنوي بر آنان باشد.
بي ترديد زائران و مجاوران كه با فضاي شهر زيارتي مشهد مقدس در تماس هستند، فضايي كه قداست و حرمت خود را از حرم مطهر گرفته است. وقتي با زيبايي هاي گوناگون آن در عرصه هاي فرهنگي و ه نري مواجه م ي شوند ، از آن تأثير م ي پذيرند .
نقش و تأثير ات زيارت امام رضا(ع) يا سفرهاي زيارتي به مشهدالرضا در تبادل و ارتقاي فرهنگي جوامع مسلمان، در چند محور ذيل نام :
- تعميق اعتقادات مشترك فرهنگي با تاسي از آيين حنيف اسلام
- همگرايي و انسجام فكري و فرهنگي توده هاي مسلمان و اقوام مختلف ايراني و غير ايراني
- آگاهي روشن از مباني فرهنگ اسلامي و شيعي و تعديل نگر ش هاي افراطي و غيرمنطقي پيروان برخي مذاهب اسلامي
- تقابل با هجمه فرهنگي به اسلام و سياست هاي انزواطلبانه غرب و صهيونيسم
زندگینامه امام حسین
سوم شعبان ولادت با سعادت امام حسین (ع ) سرور و سالار شهیدان است. در ادامه این مقاله به زندگینامه ایشان میپردازیم. زندگینامه امام حسین از تولد تا شهادت:
امام حسین (ع ) که بود؟
امام حسین ( ع ) فرزند دوم امام علی ( ع ) ( پسر عموی پیامبر و امام اول شیعیان ) و حضرت فاطمه (س ) ( دختر گرامی پیامبر ) و نوه ی حضرت محمد(ص) است. امام حسین ( ع ) امام سوم شیعیان و برادر امام حسن ( ع ) است که پس از ایشان به امامت رسیدند. او از خاندان بنی هاشم و از قبیله قریش است و حضرت زینب(س) و ام کلثوم از خواهران ایشان هستند.
تولد امام حسین (ع ) و داستان نامگذاری ایشان
حسین بن علی در سوم شعبان در مدینه به دنیا آمد. بنابه نقل قول هایی تولد او در سال چهارم قمری بودهاست. با این حال برخی تولد او را در سال سوم قمری دانسته اند.
وقتی خبر ولادتش به پیامبر گرامی اسلام (ص ) رسید، به خانه حضرت علی (ع ) و فاطمه رفت و فرمود تا کودکش را بیاورد. اسما او را در پارچه ای سفید پیچید و خدمت رسول اکرم (ص ) برد، آن گرامی به گوش راست او اذان و به گوش چپ او اقامه گفت. در هفتمین روز ولادت با سعادتش، امین وحی الهی، جبرئیل، فرود آمد و گفت:
سلام خداوند بر تو باد ای رسول خدا، این نوزاد را به نام پسر کوچک هارون (شبیر) که به عربی (حسین ) خوانده می شود نام بگذار. چون علی برای تو مانند هارون برای موسی است، جز آن که تو خاتم پیغمبران هست.
و به این ترتیب نام پرعظمت “حسین ” از جانب پروردگار، برای دومین فرزند فاطمه (س ) انتخاب شد. در روز هفتم ولادتش، فاطمه زهرا که سلام خداوند بر او باد، گوسفندی را برایش کشت ، و سر آن حضرت را تراشید و هم وزن موی سر فرزندش به عنوان عقیقه نقره صدقهداد.
در گزارش های تاریخی شیعه و اهل سنت آمده است که پیامبر هنگام تولد او گریست و از شهادتش خبر داد.
رحلت پیامبر
امام حسین (ع ) شش سال از عمرش با پیامبر بزرگوار سپری شد، و آن گاه که رسول خدا (ص ) چشم ازجهان فروبست، مدت سی سال با پدر زیست.
پیامبر امام حسن و امام حسین را بسیار دوست می داشت. بطوری که بارها رسول گرامی، حسن (ع ) و حسین (ع ) را به سینه می فشرد وآن دو را می بویید و می بوسید.
پس از شهادت حضرت علی (ع )، به فرموده رسول خدا (ص ) و وصیت امیرالمؤمنین (ع )امامت و رهبری شیعیان به حسن بن علی (ع )، فرزند بزرگ امیرالمؤمنین (ع )، منتقل گشت. چون امام حسن (سلام خدا و فرشتگان خدا بر او باد) از دنیا رحلت فرمود، به گفته رسول خدا (ص ) و امیرالمؤمنین (ع ) و وصیت حسن بن علی (ع ) امامت و رهبری شیعیان به امام حسین (ع ) منتقل شد و از طرف خدا مأمور رهبری جامعه گردید.
ظاهر و خصوصیات اخلاقی امام حسین
در بیشتر منابع از شباهت حسین(ع) به پیامبر اکرم(ص) سخن گفتهشده و او را شبیه ترین فرد به ایشان دانسته اند.
گفتهاند امام حسین ( ع ) گاه لباسی از خز بر تن میکرد یا عمامه ای از خز بر سر میگذاشت و موی سر و محاسن خود را رنگ میکرد.
امام حسین(ع) بسیار مهربان و بخشندهبود و به گشاده دستی شناخته می شد. وی با مسکینان می نشست، دعوت آنان را می پذیرفت و با آنان غذا می خورد و آنان را به خانه خود دعوت می کرد و آنچه در منزل داشت از ایشان دریغ نمی کرد. روزی نیازمندی از او درخواست کمک کرد. امام که در حال نماز بود، نمازش را کوتاه کرد و هر چه داشت، به او داد.
در کتاب “اسد الغابة ” نوشتهشدهاست : حسین (ع ) بسیار روزه میگرفت و نماز میگزارد و به حج میرفت و صدقه میداد و همه کارهای پسندیده را انجاممیداد.
ازدواج ، همسران و فرزندان امام حسین
همسران امام حسین (ع) پنج نفر می باشند که اسامی آنها در منابع تاریخی ضبط شدهاست و همگی دارای اولاد بودند. مرحوم شیخ عباس قمی (ره)، همسر دیگری برای امام حسین (ع) ذکر کرده است که نام او معلوم نیست و صاحب حمل بوده، بعد از شهادت امام حسین (ع) اسیرشده و در نزدیکی حلب طفل خود را سقط کرده است.
شیخ مفید تعداد اولاد آن حضرت را ، شش نفر، چهار پسر و دو دختر دانسته. اما بعضی منابع نه فرزند، شش پسر و سه دختر برای حضرت ذکرکرده . برخی از منابع مثل ابن شهر آشوب در مناقب و مرحوم اربلی در کشف الغمه، تعداد اولاد آن حضرت را ده نفر، شش پسر و چهار دختر و بعضی حتی بیشتر از ده نفر ذکر کردهاند.
پیشگویی شهادت حسین بن علی
در حدیث لوح به نقل از پیامبر(ص) آمدهاست:
خداوند حسین را به شهادت گرامی داشته و او را برترین شهیدان قرار دادهاست.
مجلسی در بحارالانوار،روایاتی نقل کردهاست:
درباره اینکه خداوند خبر شهادت حسین(ع) را به برخی از پیامبرانش از جمله آدم، نوح، ابراهیم، زکریا و محمد(ص) دادهو آنها بر او گریستهاند. همچنین نقلشدهاست امیرالمومنین(ع) در راه صفین، وقتی به کربلا رسید. با انگشت جایی را نشان داد و گفت:
اینجا محل ریختهشدن خون هایشان است.
بیعت نکردن با یزید و قیام کربلا
زمانی که امامت و رهبری شیعیان به امام حسین (ع ) منتقل شد ، ایشان به پیمان صلحی که برادرش با معاویه بستهبود، وفادار ماند و مخالفتی با معاویه نکرد. معاویه مانند خلفای سه گانه در ظاهر به حسین بن علی(ع) احترام می گذاشت و او را بزرگ می شمرد و به کارگزارانش دستور دادهبود که متعرض فرزند رسول خدا(ص) نشوند و از بی احترامی به وی بپرهیزند.
پس از درگذشت معاویه ، یزید بر تخت حکومت اسلامی تکیه زد و خود را امیرالمؤمنین خواند،وتصمیم گرفت از چند تن از بزرگانی که ولایتعهدی او را نپذیرفتهبودند، از جمله حسین بن علی، به زور بیعت بگیرد. ولی حسین(ع) از بیعت خودداری کرد. سپس همراه خانواده و یارانش در 28 رجب، مدینه را به قصد مکه ترک کرد.
شیعیان کوفه که از بیعت نکردن سومین امام خود با خبر شدهبودند، نامه هایی برای او نوشتند و به کوفه دعوتش کردند.حسین بن علی مسلم بن عقیل را به کوفه فرستاد تا اوضاع را به او گزارش کند، مسلم پس از مشاهده استقبال و بیعت مردم، امام حسین را به کوفه فراخواند و او نیز همراه خانواده و یارانش در هشتم ذی حجه از مکه به سمت کوفه حرکتکرد.
حسین(ع) به دعوت کوفیان، همراه خانواده و یارانش به سوی این شهر حرکت کردهبود. در منطقه ای به نام ذو حسم با سپاهی به فرماندهی حر بن یزید ریاحی رو به رو گردید و مجبورشد مسیر حرکت خود را تغییردهد.
قیام کربلا
امام حسین و یارانش روز دوم محرم به کربلا رسیدند. فردای آن روز سپاهی چهار هزار نفری از مردم کوفه به فرماندهی عمر بن سعد وارد کربلا شد.
عصر روز تاسوعا سپاه عمر سعد آمادهجنگشد. اما امام حسین آن شب را برای مناجات با خدا مهلت گرفت. شب عاشورا برای یاران خود سخنگفت و بیعت از آنان برداشت و اجازه رفتن داد. ولی آنان بر وفاداری و حمایت از او تأکیدکردند
صبح روز عاشورا جنگ آغاز شد و تا ظهر بسیاری از یاران حسین(ع) به شهادت رسیدند. سپس خویشان امام که اولین آنان، علی اکبر بود، به میدان رفتند و آنان نیز یکی پس از دیگری به شهادت رسیدند. سپس خود حسین بن علی(ع) به میدان رفت. عصرگاه روز دهم محرم به شهادترسید سپس زنان و کودکان و امام سجاد(ع) که بیمار بود، به اسیریگرفته و به کوفه و سپس شام فرستادهشدند.
گرچه امام حسین و یارانش شهید شدند اما فداکاری ایشان همراه با 72 تن از یارانش حماسه ایی آفرید. حماسه ایی کـه جاودان شد و همیشه در دل تاریخ خواهدماند.