این همایش یک مراسم و گردهمایی مذهبی است
مسلمانان شیعه با پیمودن راه به صورت پیاده از اطراف مرزهای عراق به طرف حرم امام حسین در کربلا به منظور زیارت و جمع شدن همهٔ آن‌ها در 40 روز پس از کشته شدن سومین امام شیعیان، در نبرد کربلا انجام می‌شود.
این مراسم از سال ۲۰۱۴
به بزرگترین پیاده‌روی (پیمایش) و گردهمایی عمومی سالانه در جهان تبدیل شده‌است.
طبق شواهد تاریخی از زمان آل‌بویه این مناسک، هرچند نه به این گستردگی، وجود داشته‌است.
این سنت فراموش شده را محدث نوری و سید محمود شاهرودی احیا کردند.
در دوران حکومت صدام حسین این سفر ممنوع شد و پس از چند بار حمله به زائران، مدتی از رونق افتاد.
به گفته ایرنا اربعین در شکل امروزی و میلیونی آن از سال ۲۰۰۳ میلادی آغاز شده‌است.
به یکی از قدرتمندترین نمادهای همبستگی میان جهان تشیع تبدیل شده‌است.
در گردهمایی اربعین غیر از مسلمان شیعه، مسلمانان سنی، مسیحی، ایزدی و پیروان دیگر آیین‌ها نیز حضور دارند.
این سفر با پیاده‌روی‌های طولانی از نجف یا بصره تا کربلا شاخص می‌شود.
افرادی از قشرها، قومیت‌ها و فرقه‌های مختلف در این راهپیمایی شرکت می‌کنند.
از جمله کودکان نوپا در کالسکه و افراد مسن که با صندلی‌های چرخ‌دار مسیر را طی می‌کنند.
این کار به جز عراق در چندین کشور از جمله ایران و پاکستان برگزار می‌شود.
تاریخچه
به گفته برخی پژوهشگران، راهپیمایی در روز اربعین از زمان امامان شیعه در بین شیعیان رایج بوده‌است.
سید محمدعلی قاضی طباطبایی
راهپیمایی اربعین را سنت و رفتار مداومِ شیعیان از زمان ائمه دانسته که در زمان بنی‌امیه و بنی‌عباس نیز به این حرکت پایبند بوده‌اند.
گفته شده‌است این سنت فراموش شده را محدث نوری
(زادروز:۱۴ دی ۱۲۱۷ خورشیدی تاریخ مرگ: ۸ مهر ۱۲۸۱ خورشیدی) احیا کرد.
نویسنده کتاب ادب الطف در گزارشی از مراسم اربعین در کربلا
اجتماع در این مراسم را به اجتماع مسلمانان در مکه تشبیه
به حضور هیئت‌های عزاداری در آن اشاره کرده که برخی به ترکی، عربی، فارسی و اردو مرثیه می‌خوانده‌اند.
ادب الطف در سال ۱۳۸۸ق/۱۹۶۷م منتشر شده و نویسنده آن، جمعیت راهپیمایان اربعین را بیش از یک میلیون نفر تخمین زده‌است.
با وارد شدن اولین نوع از اتومبیل‌ها به منطقه
سفرهای کاروانی تعطیل شده و مسافرتها به گونه جدید شکل گرفت.
با مطرح شدن سید محمود حسینی شاهرودی به عنوان یکی از استادان و مدرسان با نفوذ معنوی
قابل توجه حوزه نجف به علت التزام و اصرار وی در پیاده رفتن به کربلا
مجدداً مسئله پیاده رفتن به کربلا به عنوان یک سفر مقدس در بین طلاب نجف رایج شد
ضمن اینکه بعضی از ایرانیان نیز در سفر عتبات احیاناً آنان را همراهی می‌نمودند.
حکومت صدام حسین و ممنوعیت راهپیمایی
در اواخر قرن ۱۴ قمری حزب بعث عراق، با برگزاری مراسم راهپیمایی اربعین مخالفت کرد
گاه با راهپیمایی‌کنندگان با خشونت رفتار می‌شد که موجب کم‌رونق شدن این مراسم گردید.
احیای گسترده مراسم اربعین
حزب بعث عراق در سال ۲۰۰۳ میلادی سقوط کرد.
با سقوط حزب بعث، مراسم راهپیمایی اربعین بار دیگر در عراق احیا شد.
از آن سال به بعد هر ساله جمعیت بیشتری نسبت به سال قبل در آن شرکت می‌کند.
در آغاز این حرکت دو تا سه میلیون نفر در آن حضور داشتند؛
ولی در سال‌های بعد تعداد زائران شرکت‌کننده در این راهپیمایی به بیش از ده میلیون نفر رسید.
و در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ تا ۲۲ میلیون نفر زائر جمعیت گزارش شده‌است.
با وجود اینکه مراسم کوم میلا هندوها از نظر جمعیت بزرگتر است.
این مراسم هر ۱۲ سال یک بار برگزار می‌شود و بنابراین مراسم اربعین بزرگترین مراسم برگزارشده سالیانه است.
برخی از اهل تسنن، مسیحیان، ایزدی‌ها و افراد سایر ادیان نیز در این مراسم شرکت می‌کنند.
مسافت پیاده‌روی
زائران عراقی از شهرهای خود به سمت کربلا حرکت می‌کنند.
اما اکثر زائران ایرانی مسیر نجف تا کربلا را برای پیاده‌روی انتخاب می‌کنند.
مسافت پیاده‌روی میان دو شهر حدود ۸۰ کیلومتر است.
تعداد ۱۴۵۲ ستون در مسیر نجف به کربلا وجود دارد که فاصله بین هر ستون ۵۰ متر است.
برای پیاده‌روی کل مسیر زمانی در حدود ۲۵ تا ۳۰ ساعت لازم است. بهترین زمان برای شروع سفر ۱۶ صفر است.
برخی از زائرین سفر خود را از شهرهایی همچون بصره که در حدود ۵۲۰ کیلومتر (۳۲۰ مایل) با کربلا فاصله دارد
آغاز می‌کنند.
آداب و رسوم
هوسه‌خوانی از آداب و رسوم عراقی‌ها در مسیر رفتن به کربلا در روز اربعین است
این رسم به قصاید ویژه قبایل عربی جنوب این کشور گفته می‌شود
این اشعار بیانگر قهرمانی و شجاعت است
باعث عزم مردان برای انجام کارهای سخت و بزرگ می‌شود.
پس از خواندن شاعر حاضران یک بیت از آن را تکرار کرده و حلقه‌وار حرکت می‌نمایند.
آیین عزاداری از پنج روز مانده به اربعین
با ورود کاروان شبیه‌خوانی و تعزیه گردانان آغاز می‌شود
زائران نزدیک در ورودی حرم امام حسین ایستاده و درحالی که بر سینه‌های خود می‌زنند
مرثیه‌ای را می‌خوانند و تکرار می‌کنند و در پایان سینه‌زنی دست‌ها را به نشانه سلام و تحیت بالا می‌برند.