مقدمه

فرهنگ يكي از مهم ترين ابعاد گردشگري است كه در بعد تأثيرپذيري و نيز تأثيرگذاري بين جامعه ميزبان و ميهمان قابل توجه است. آثار فرهنگي و اجتماعي گردشگري و از آن جمله گردشگري ديني يا زيارت، از مهم ترين ملاحظات و وجوه قابل اهميت توسعه كشور محسوب مي شود. اين موضوع مهم در گردشگري ديني كه در فرهنگ اسلامي با عنوان سفر زيارتي جلوه يافته، اهميت زيادي دارد. هدف گردشگري در وهله نخست، تعاملات فرهنگي و بهبود روابط فرهنگي است و در واقع انواع گردشگري زيارتي، فرهنگي و طبيعي، يكي از ابزار هاي مؤثر در تعامل فرهنگي و آشنايي با فرهنگ و تمدن ملت ها به شمار مي رود.

مقاله تأثيرات فرهنگي و اجتماعي زيارت امام رضا

بايد دانست كه رشد و ارتقاي فرهنگي و توسعه ملت هاي مسلمان در كنار تعامل و وحدت، از طريق راهكارهاي گوناگوني و از جمله زيارت، مي تواند زمينه لازم براي بازآفريني فرهنگ و تمدن قدرتمند اسلامي را فراهم كند. زيارت بخش مهمي از فعاليت هاي مربوط به گردشگري مذهبي را در برمي گيرد.  و يكي از راه هاي تقويت معنويت و ايجاد ارتباط انسان با معبود به شمار مي رود. در كنار آن ، ارتباطات اجتماعي باعث تبادل و ارتقاي فرهنگي مسلمانان نيز مي شود. امروزه و در مواجهه با فرهنگ جهاني سازي، اهميت هويت هاي قومي و ملي (159 : در عرصه هاي خرد و كلان فرهنگي حائز اهميت بيشتري است (زكريايي، 1394 و بي ترديد يكي از راه هاي حفظ و ارتقاي فرهنگ هاي خرد اسلامي، توسعه گردشگري ديني يا مذهبي و استفاده از فرصت مغتنمي است كه در طي سفرهاي زيارتي به وجود مي آيد.

مفهوم زيارت به عنوان ركن اصلي و اثرگذار گردشگري ديني

زيارت در واقع مهم ترين ركن و اثرگ ذارترين بخش در گردشگري ديني يا مذهبي است. زائران بقاع متبركه، از يك منظر گردشگران فرهنگي تلقي م ي شوند كه براي زيارت اماكن، آثار و يادمان هاي مذهبي، انجام اعمال مذهبي، آموزش ها ي ديني و گذراندن اوقات فراغت در مكان ها و مراكز مذه بي سفر مي كنند.

در زمينه تعريف اصطلاحات و طبقه بندي هاي جهانگردي و گردشگري كه سفرهاي زيارتي را نيز شامل مي شود. امروزه يكي از بهترين ابزارهاي تبادل و تعامل فرهنگي است، مي توان به گروه هاي زير اشاره كرد:

• Cultural tourism : الف. توريسم فرهنگي
• Religious Tourism : ب. توريسم مذهبي
• Natural tourism : ج. توريسم طبيعي
• Business Tourism : ج. توريسم تجاري

امروز صنعت گردشگري يا توريسم در همه ابعاد آن به سومين صنعت درآمدزا تبديل شده. اهميت اين صنعت، از آن روست كه سبب ايجاد اشتغال و افزايش درآمد و ارتباطات فرهنگي و اجتماعي مي شود. در بين جوامع مسلمان و به خصوص توده ها ي شيعي مذهب يا علاقه مند به امامان معصوم (ع)، توريسم مذهبي اهميت و گستردگي بيشتري نسبت به ساير توري سم ها دارد . گردشگري به عنوان يك پديده فرهنگي، گسترش دهنده فرصت هاي تبادل فرهنگي بين گ ردشگر و جامعه ميزبان است. مي تواند به عنوان بستري براي ارتقاي سطح فرهنگي، ديني و اجتماعي گردشگران مورد توجه قرار گيرد .

در سفرهاي مذهبي و زيارت، افراد گردشگر از اماكن مقدس مذهبي نظير زيارتگاه ها و اماكن مذهبي بازديد مي كنند كه همانا آرامگاه پيشوايان معصوم و امام زادگان را در كنار مساجد مهم اسلامي شامل مي شود.

امروزه با توجه به توسعه گردشگري ديني ملل مسلمان، نوعي گردشگري حلال با تأكيد بر مفاهيم مذهبي متداول شده كه در آن تمام فعالي ت هاي مربوطه، بايد از نظر قوانين اسلامي مجاز شمرده شود. گردشگري مذهبي نه تنها بين مسلمانان كه در اروپا نيز مورد توجه بوده و تاريخجه آن به سفرهاي زائران قرون وسطي برمي گردد؛ به طوري كه م ي توان مسافرت مذهبي زائران كليساي اعظم كانتربوريدر انگلستان، بازديد گسترده از كليساي جامع

در اسپان يا و مراسم ويژه سال روحانيون مسيحي در آلمان « سنتياگو دكوموستلا » را از آن جمله دانست كه امكان اجتماع و پذيرايي گردشگران مسيحي بسياري را در كشورهاي اروپايي محقق مي سازد. همان گونه كه در زيارت امام رضا (ع) نيز اجتماع وسيعي از پيروان دين اسلام شكل مي گيرد.

گردشگري ديني و ارتقاي فرهنگي جوامع مسلمان

در ابتدا به الز اماتي كه براي تحقق تعامل و اثرگذاري شايسته زيارت در توسعه ديني و فرهنگي زائران دارد، اشاره خواهد شد . تشيع با تأكيد بر مسئله زيارت و انجام آداب مناسك زيارت، عقايد خود را در جامعه و دنيا اشاعه مي بخشد . از طرفي معماري مبتني بر ايدئولوژي، بين فناوري و فرهنگ پلي برقرار م ي كند و گنجينه اي ارزشمند براي آن منطقه محسوب مي شود. همچنین مي تواند فرصت مناسبي براي جذب گردشگران و اثرگذاري فرهنگي و معنوي بر آنان باشد.

بي ترديد زائران و مجاوران كه با فضاي شهر زيارتي مشهد مقدس در تماس هستند، فضايي كه قداست و حرمت خود را از حرم مطهر گرفته است. وقتي با زيبايي هاي گوناگون آن در عرصه هاي فرهنگي و ه نري مواجه م ي شوند ، از آن تأثير م ي پذيرند .

نقش و تأثير ات زيارت امام رضا(ع) يا سفرهاي زيارتي به مشهدالرضا در تبادل و ارتقاي فرهنگي جوامع مسلمان، در چند محور ذيل نام :

1. تعميق اعتقادات مشترك فرهنگي با تاسي از آيين حنيف اسلام
2. همگرايي و انسجام فكري و فرهنگي توده هاي مسلمان و اقوام مختلف ايراني و غير ايراني
3. آگاهي روشن از مباني فرهنگ اسلامي و شيعي و تعديل نگر ش هاي افراطي و غيرمنطقي پيروان برخي مذاهب اسلامي
4.  تقابل با هجمه فرهنگي به اسلام و سياست هاي انزواطلبانه غرب و صهيونيسم

درباره زندگینامه امام حسین (ع) مطالعه کنید